Geschiedenis van het Ettense kasteel Hof van den Houte en zijn bewoners. 500 jaar geschiedenis met veel illustraties
INHOUDSOPGAVE
0.1 Voorwoord 7
0.2 Voorwoord auteur 9
0.3 Ten geleide (Leeswijzer 1) 11
0.4 Het Leenstelsel (Leeswijzer 2) 13
Deel 1. Het hof van den Houte in de Middeleeuwen
1.1 Hoe kwam Etten aan zijn kasteel, aan Hof van den Houte? 15
1.2 De heren van Ten Houte en Etten 19
1.3 De omvang en inkomsten van het hof te Etten in de 14de eeuw 23
1.4 De vererving van het goed ten Houte door de familie Uten Houte zelf 24
1.5 Oom Arnt sterft. Wie volgt? 29
1.6 Verdere opdeling van de eigendommen; de verdelingsakte van 1448 33
1.7 Flendrik Steenwech komt op het toneel; Etten raakt los van de familie Van den Houte 35
1.8 De bezittingen Van den Houten vallen uiteen; Jan Pot bezit het kasteel 38
1.9 Een eerste indruk van het kasteel, het gebouwhuis zelf in de 15de eeuw 43
Deel 2. Het hof van den Houte in de 16de en 17de eeuw
2.1 Twee generaties Van Aerschot-Schoonhoven 45
2.1.1 Hendrik van Schoonhoven 46
2.1.2 Jan van Schoonhoven 49
2.2 Van der Straten; bijna 80 jaar bezitter van kasteel van den Houte 55
2.3 17de eeuw: Hinckaert en d’ Assignies sterven kinderloos 64
2.4 De strijd breekt los 71
2.4.1 Intro 71
2.4.2 De rol van Savernel en van der Schueren 74
2.4.3 De rol van Gageldonk 76
2.4.4 Verloop van de twist 77
2.4.5 Duidelijkheid 85
2.5 Hoe zag het kasteel van den Houte er uit in de 16de en 17de eeuw? 89
2.5.1 Beschrijvingen 89
2.5.2 Reparaties aan brug en Hof van den Houte 1671-1675 92
2.5.3 Afbeeldingen van het kasteel 96
2.6 De laatste adel in Etten: Van den Tympel en de Rubempré 108
Deel 3. Hof van den Houte, de laatste honderd jaar (1717-1816)
3.1 Intro 111
3.2 Adriaen Cornkoper 113
3.3 Cornelis Cornkoper 115
3.4 Cornkoper vindt een vrouw: Frantjoise Tilly 119
3.5 Intermezzo: De familie Tilly 123
3.6 Cornkoper eigenaar van het Hof van den Houte 125
3.7 Cornkopers jaren als getrouwde schout (1717-1732) 127
3.8 Intermezzo: korte genealogie van der Mee en Snels 131
3.9 Wie is de biologische vader van Govert van der Mee? 133
3.10 Hoe verliep het de schout in zijn laatste vijftien jaar? 137
3.11 De laatste jaren van Cornelis Cornkoper 139
3.12 Elisabeth Snels erft Hof van den Houte en trouwt 142
3.13 Govert van der Mee laatste kasteelheer 148
3.14 De sloop 154
3.15 De nalatenschap van Govert van der Mee 160
3.16 Hoe zag het kasteel er op het laatst uit? 163
Deel 4 Afsluiting
4.1 Wat is er over van het kasteel? 177
4.2 Archeologisch onderzoek 179
4.3 Samenvatting 184
Nawoord 188
Bijlagen 189
Belangrijkste literatuur 215
Afkortingen 216
Voorwoord
Op 11 mei 1947 werd de Heemkundige Werkkring Jan uten Houte opgericht. De eerste initiatieven daartoe werden al in het begin van 1941 ondernomen maar door de bezetting werd in
september van dat jaar de in het najaar van 1940 opgerichte Bond van Heemkundige Studiekringen verboden. Daardoor konden de Etten-Leurse activiteiten niet openlijk beoefend worden.
Jan uten Houte was in 1947 de vijfde heemkundekring in de provincie en de eerste in West-Brabant.
In 2022 wordt dus het 75-jarig bestaan van de inmiddels vereniging ‘Heemkundekring Jan uten Houte’ bereikt, een albast jubileum, soms ook kroonjuweel genoemd. Welgemeende felicitaties
zijn dus zeker op zijn plaats.
Rond een jubileum worden allerlei festiviteiten georganiseerd, maar de sinds maart 2020 heersende coronapandemie maakte het voor de vereniging onmogelijk activiteiten voor te bereiden
omdat lang (en nu nog) onduidelijk is of deze rond de jubileumdatum doorgang kunnen vinden.
Om in aanloop naar het jubileum de leden van vereniging toch enigszins bij deze heuglijke gebeurtenis te betrekken heeft het bestuur in de loop van 2020 besloten een nieuwe loot aan de
boom van de serie Bijdragen tot de geschiedenis van Etten-Leur toe te voegen.
Sinds een aantal jaren doet Maarten Bicknese onderzoek naar het kasteel te Etten, ook wel aangeduid met Hof van den Houte of kasteel Uten Houte, en haar eigenaren en bewoners. Het doel
was om, zoals hij in 2019 in kwartaalblad Heem-EL schreef, te komen tot een boek met alle bijzondere details. In het verleden zijn over het kasteel, de eigenaren en bewoners al enkele kleinere
publicaties verschenen, maar zijn onderzoek had zoveel nieuwe en onbekende informatie opgeleverd dat een nieuwe publicatie over het onderwerp gerechtvaardigd was. In de eerste jaargang
van het kwartaalblad lichtte Bicknese door middel van korte stukjes alvast wat tipjes op over het toen nog erg schemerige verhaal over het kasteel.
Het resultaat van het onderzoek ligt nu voor u: De geschiedenis van kasteel “Hof van den Houte” en zijn bewoners. Een kloek (naslag)werk van bijna 200 pagina's tekst en vele afbeeldingen en
kaders, aangevuld met dertig pagina's bijlagen waarin de belangrijkste documenten zijn weergegeven.
Een uitgebreid notenapparaat verantwoordt de inhoud en geeft een duidelijke indruk van de weg door archieven en publicaties die Maarten Bicknese heeft afgelegd om tot dit resultaat te komen.
In drie chronologisch geplaatste hoofdstukken en een Afsluiting neemt de auteur de lezer mee op een tocht gedurende meer dan 500 jaar wel en als kantelen en een overkapping van de oor-
spronkelijk hoofdingang die de indruk van een ophaalbrug moet wekken. Terecht vraagt Maarten Bicknese zich af of daardoor bij bezoekers de gedachte zal opkomen dat hier ooit een kasteel
gestaan heeft. Enkel straatnamen als Hof van den Houte, maar ook Bijvang, Bogaard, Burchtplein, Ridderstraat, Slotlaan en Voorvang moeten de gedachte aan wat hier ooit was levend houden.
Een bijzonder stukje Etten(-Leur) wordt in dit boek gepresenteerd. Met het resultaat wil ik zowel de auteur als de heemkundekring van harte feliciteren en u, lezer, wens ik veel plezier bij het
lezen of bladeren door dit boek. Wellicht dat u bij een volgend bezoek aan het winkelcentrum nog eens terugdenkt aan het gebouw en de bewoners van het Hof van den Houte.
Juni 2021
M.A.M. Voermans
oud-medewerker West-Brabants Archief
Voorwoord auteur
Sinds ik in Etten-Leur woon, en dat is nu al weer 45 jaar, ben ik in de historie, het landschap, de dorpsontwikkeling en de inwoners van mijn woonplaats geďnteresseerd. Als leraar probeerde
ik namen van mijn leerlingen mede te onthouden door de familierelaties of hun woonomgeving in te prenten. Na verloop van tijd werden namen als de Hilsebaan, Attelaken, Luijkx, Coremans,
Heeren en andere vertrouwd voor mij. Door mijn stamboomhobby ontdekte ik bovendien dat ik ook in Etten voorouders heb. Ik begon me er al gauw thuis te voelen.
Maar ook viel het me na een aantal jaren op dat, als ik iets over de oude Etten-Leurse historie las, dat dit steeds dezelfde verhalen waren. Ik miste nieuwe aanvulling. Soms werd dit gepresenteerd
als een eigen verhaal, terwijl het dus al keer op keer was verteld. Nou geeft dat op zich niets, ware het niet dat er ook wel eens fouten in stonden, die dan argeloos (begrijpelijk) of klakkeloos
(minder begrijpelijk) werden overgenomen. Ik wil al deze publicaties absoluut niet negatief beoordelen, integendeel ze zijn voor mij een enorme stimulans geweest en het fundament voor mijn onderzoek.
Op de plaats van het huidige winkelhart van Etten-Leur stond het Hof van den Houte en dit kasteel vormt de rode draad door dit boek. Het zojuist geschetste probleem geldt namelijk zeker
ook voor dit kasteel.
Het kasteel zal er vanaf de 14de eeuw tot begin 19de eeuw, dus zo'n 500 jaar hebben gestaan. Er is echter maar heel, heel weinig concreets over bekend.
Het enige verschenen boekje van de Heemkundekring door Toon Buckens over dit kasteel geeft een aardig goed beeld van de historie van het kasteel, maar er zijn toch wel aanvullingen en nieuwe
inzichten bij te geven.
Het zojuist genoemde boekje en Het Centrumplan van Etten-Leur waren een voorbeeld en belangrijke leidraad voor mijn onderzoek.
Ik richtte me bij het onderzoek behalve op het kasteel zelf ook op familie- en andere relaties tussen de personen en kwam daarbij tot soms verrassende ontdekkingen.
Mijn overweging daarbij was dat het vreemd zou zijn als wel de utenHoutes vanaf 1300 tot 1450 uitvoerig besproken zouden worden als stichters van het kasteel, en dat vervolgens vier eeuwen
kasteelbezit door andere families in een paar bladzijden zouden worden afgehandeld. Wie waren die opvolgende bezitters en bewoners? En welke rol speelden zij in Etten? Welk belang hadden
zij bij het bezit?
Gevolg is wel dat ik af en toe flinke uitstappen moest maken, die op zich weinig met het gebouw Hof van den Houte te maken hebben, maar dus wel met zijn bewoners of met de plaats waar
het beschrevene zich afspeelde. Zeer uitvoerig weid ik uit over Cornelis Cornkoper, die 40 jaar eigenaar en bewoner was. Wat was hij voor een persoon, in de publicaties vaak afgeschilderd als
een autoritair en “grimmig” man. Klopt dat beeld wel? Hij was de eerste niet-adellijke eigenaar, en het verhaal wordt nog merkwaardiger als we zien hoe het kasteel na hem overgaat in de handen van
de dienstmeid die als weesmeisje op het kasteel kwam werken.
Ik ben me ervan bewust dat deze hoofdstukken feitelijk niet over het kasteel gaan. Maar door deze families in het kasteelonderzoek te betrekken ontstaat er ook een beschrijving van het
tijdsbeeld van de Vrijheid Etten, Leur en Sprundel gedurende de 18de eeuw en begin 19de eeuw, de laatste 100 jaar van het kasteelbestaan.
Eindelijk ligt dan nu het resultaat van de verwerking van alle verzamelde gegevens voor me, voor u, lezer, en ik hoop dat u er veel plezier van gaat beleven. Maar ook gemak, want zoals gezegd,
veel lees je over de historie in kortere of langere artikelen en dit boek probeert een leesbare verzameling en samenvatting over het kasteel te zijn, zodat er naar ik hoop voor veel geďnteresseerden
een naslagwerk ligt over het kasteel en zijn bewoners.
Met dit boek heb ik dan ook een tweede doel. Ik hoop hiermee nog meer mensen geďnteresseerd te krijgen voor de historie die verder terug gaat dan grootmoeders tijd.
En een derde doel is om de onderzoekende lezers zover te krijgen dat zij dit boek gaan aanvullen en corrigeren. Want ongetwijfeld heb ook ik fouten gemaakt met lezen van het soms lastige oude
schrift, of met de uitleg van een akte. En eerlijk is eerlijk, ook ik heb wel heel veel, maar niet alle bronnen nagetrokken. Niet alle zegels van uten Houte heb ik gecontroleerd evenmin als élke bron
in de gepubliceerde teksten van gerenommeerde onderzoekers zoals Boeren. Ook tikfouten door mij kunnen heel storend zijn vooral bij namen of jaartallen.
En er blijven bovendien genoeg vragen over. Lang niet alle mogelijke bronnen zijn nagelezen, zodat er zeker nog het een en ander te ontdekken blijft.
Ik heb dan ook regelmatig een stukje discussie uitgeschreven, en vraagtekens gezet. Het scheppen van een beeld van hoe het kasteel eruitzag en waar precies het lag vond ik het moeilijkste van
dit onderzoek. Ik verwacht dan ook juist hierop veel reacties, wat hopelijk dit troebele beeld zal verhelderen. Ik zou iedereen willen aanmoedigen om in de oude documenten te duiken en de moei-
te te nemen om het oude schrift onder de knie te krijgen, dat is met wat oefening echt wel te doen.
Er gaat een wereld voor je open. En dan valt er nog heel veel te ontdekken over onze geschiedenis.
Ik houd me zeer aanbevolen voor elke opmerking aanvulling of verbetering en ik hoop dan ook dat er een tweede druk gaat komen.
Maar op de eerste plaats hoop ik u met dit boek een naslagwerk en vooral ook leesplezier te geven.
Het is ondoenlijk om iedereen te noemen die me geholpen en gestimuleerd heeft om door te gaan.
Maar wel wil ik absoluut Cor Aertssens noemen die me heeft uitgedaagd om dit onderzoek en het boek te starten. Hij gaf me al zijn aantekeningen als startpunt en heeft me kritisch leren kijken
naar teksten over historie.
Mensen uit de heemkundekring, archiefmedewerkers, vrienden en bekenden gaven me feedback of zelfs concrete gegevens die ze welwillend met me deelden. En ook mijn lieve Dieneke heeft
menig onderdeel van dit boek kritisch gelezen en met me besproken. Zonder al die hulp was dit boek niet verschenen. Dank jullie wel allemaal.
Tenslotte ben ik ook erg blij, trots en dankbaar met het feit dat het bestuur van de Heemkundekring Jan utenHoute mijn boek als jubileumuitgave wil laten verschijnen, zodat het wijd verspreid
wordt. Ik wens de vereniging nog vele jaren toe in onze boeiende gemeente.
Maarten Bicknese
mjbicknese26@gmail.com
