HEEMKUNDEKRING OP DE BEEK PRINSENBEEK Beeldbank Bibliotheek

 

Aantal gevonden publicaties : 48   (uit: 667) Getoond wordt publicatie : 1 t/m 30	Uitgebreid zoeken
Gesorteerd op:  Boeknummer

1.

Boeknummer: 00004   Van Wirs Kante Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, Breda/Princenhage           (2019)    [ Harry Benschop, Toon en Peter de Bont, Jan Boot Frans van den Brandt, Jeroen Geerts, Lia van Gils, Herman Janssen, Sylvie Koks, Ad Leijten, Oscar de Rooij, Frans Staes, Frank Tuijtelaars, Frans Tuijtelaars, Jos van Roozendaal, Antoon van Tuijl] Driemaandelijks tijdschrift van heemkundekring 'Amalia van Solms', Baarle-Hertog-Nassau. Jaargang 34 nr. 3, september-november 2019. Voorwoord In oktober is het 75 jaar geleden dat Baarle is bevrijd. Alle aanleiding om als heemkundekring bij stil te staan, op een manier die past bij Amalia’, door het optekenen van verhalen en door het doen van onderzoek. Het resultaat kunt u lezen in dit extra dik (thema)nummer van ons ledenblad Van Wirskaante dat we voor deze gelegenheid met veel plezier verspreiden onder alle inwoners van Baarle-Hertog en Baarle-Nassau. 75 jaar is de laatste mogelijkheid om nog ooggetuigen te spreken of verhalen te horen van mensen die zelf een herinnering hebben aan de oorlogsperiode en de tijd er vlak na. De oproepen die Amalia begin dit jaar heeft gedaan voor fotomateriaal, documenten en bovenal verhalen in de Tweede Wereldoorlog hebben een onverwacht grote respons opgeleverd. Zoveel dat niet alles kon worden opgenomen in deze Van Wirskaante. Verhalen over het dagelijks leven in Baarle, de kleine dingen die nog steeds in de herinnering zitten. Verhalen die daarnaast een mooi tijdsbeeld geven, soms in een bijzin, soms is er een halve pagina of meer voor ingeruimd. Die verhalen kunnen na 75 jaar wat zijn ingekleurd, maar voor de verteller geeft het precies aan hoe hij of zij zich die tijd herinnert of heeft beleefd. De Baarlese enclavesituatie zorgt er voor dat zaken in Hertog en Nassau net wat anders lopen. Met de vraag ‘Hoe zat dat dan in de Tweede Wereldoorlog? is Amalia in de archieven van Baarle-Hertog en Baarle-Nassau (in het Regionaal Archief Tilburg) gedoken om meer te weten te komen over de distributie, het bestuur en de wederopbouw. Dat leverde weer nieuwe informatie op. Natuurlijk is in deze Van Wirskaante ook het verhaal van de bevrijding te lezen, een strijd die 28 dagen heeft geduurd. Frank Tuijtelaars zet alles voor ons op rij, waarbij hij ons wijst op de onverwacht felle tegenstand van de Duitsers, juist in Baarle, vanwege de strategische ligging van ons dorp. Meer dan acht jaar heeft Oscar de Rooij zich vastgebeten om alle informatie boven water te krijgen over de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in de gemeenten Nassau en Hertog. Het gaat om 227 namen, vaak jonge mensen amper 20 jaar oud. Achterin dit boekje is een Lijst van slachtoffers opgenomen. Die wordt ook geplaatst op de website van Amalia. Zo is er steeds een up-to-date overzicht, want dat heeft het onderzoek van Oscar geleerd, het is nooit af. Dat geldt ook voor ander onderzoek. Lees het verhaal van de vliegtuigcrash in Zondereigen, en je weet dat er nog heel wat onderzoek nodig is om — /5 jaar na dato! — klaarheid te krijgen. Dat is precies wat Amalia tot haar taak rekent. Zaken tot de grond toe uitzoeken én er verslag van doen. Uit verhalen, uit opmerkingen die soms terloops zijn gemaakt maar ook tijdens het zoeken in archieven kwamen nieuwe vragen naar boven. Vragen waarvan je voorvoelt dat het soms veel moeite en tijd zal vragen om er een antwoord op te vinden. En zorgvuldigheid. In komende nummers van Van Wirskaante gaat u er beslist meer over lezen. Ook over onderwerpen die in dit nummer niet meer aan bod konden komen zoals het verzet en de wederopbouw. En wie nog verhalen, documenten, foto's of tips heeft, Amalia houdt zich aanbevolen. Werkgroep 75 jaar bevrijding Baarle Ad Jacobs, Michel Antens en Harry Benschop Heemkundekring Amalia van Solms Baarle Hertog/Nassau;

2.

Boeknummer: 00006   Eerste Wereldoorlog. Oorlog -- Eerste wereldoorlog, algemeen           (2003-2004)    [H.P. Wilmott.] Eerste Wereldoorlog Oorspronkelijke titel: First World War ©2003 by Dorling Kindersley Limited, Londen Vertaald uit het Engels door: Maarten Schellekens en Catalien van Paassen INLEIDING De Eerste Wereldoorlog is waarschijnlijk de meest ingrijpende gebeurtenis uit de moderne tijd. De gevolgen ervan waren vele malen groter dan die van de Franse Revolutie. Toen deze oorlog begin augustus 1914 uitbrak, kon niemand voorzien op wat voor ramp hij zou uitdraaien. Na de oorlog, die vier jaar duurde en meer offers vroeg dan enige andere oorlog uit de geschiedenis van de mensheid, kon niemand zijn ogen meer sluiten voor de gruwelijke gevolgen. De politieke wereldkaart was totaal veranderd, aan de lange periode van vrede die de negentiende eeuw had gekend was een eind gekomen en het groeiende vertrouwen in de kracht van liberale waarden en het moderne kapitalisme was uitgehold. De belangrijkste erfenis van de Eerste Wereldoorlog was een sfeer van haat en wraak — tussen naties, sociale klassen en rassen. De gevolgen hiervan waren voelbaar in de bittere politieke conflicten van de jaren twintig en dertig en uiteindelijk in het uitbreken van een oorlog die nog vernietigender was, twintig jaar na het eind van de Eerste Wereldoorlog. Aan het begin \an de oorlog werd het grootste deel van de wereld geregeerd door diverse vorstenhuizen. Tegen 1920 waren de meeste van het toneel verdwenen. De grote Europese vorstenhuizen - het Habsburgse, Russische en Duitse Rijk - hadden plaatsgemaakt voor moderne republieken. Het Osmaanse Rijk werd verslagen en viel uiteen; een nationalistische dictatuur nam de macht over in het gebied dat nu Turkije is. Van de Baltische Zee tot aan de Perzische Golf ontstond een reeks nieuwe staten, die vonden dat ze recht hadden op zelfbeschikking. Het verval van het oude Europa van de grote, door aristocratie en militaire macht beheerste monarchieën had reeds lang vóór 1914 ingezet, maar de oorlog bracht dit proces in een stroomversnelling. Het Europa van vandaag heeft zijn wortels in de jaren twintig. klik op de pijlpunt links voor de volledige inleiding De oorlog zorgde ook nog voor andere veranderingen op internationaal gebied. De VS mengden zich pas laat in de oorlog en begonnen aan hun lange opmars naar de status van supermacht. De wens die in 1918 leefde om voor eens en altijd een einde te maken aan de oorlog, leidde tot de oprichting van de Volkenbond in 1920. Ondanks al zijn zwakke punten heeft deze bond de basis gelegd voor internationale samenwerking op het gebied van belangrijke kwesties die na 1945 het terrein werden van de Verenigde Naties. De Russische Revolutie van oktober 1917, die het communisme aan de macht bracht, leidde tot de confrontatie tussen kapitalisme en communisme. Deze zou de internationale verhoudingen zeventig jaar lang verstoren en was de oorzaak van de Koude Oorlog, die duurde van 1945 tot 1989. De oorlog veranderde ook het wezen van de moderne staat. Geen enkele Europese natie was ooit gevraagd om legers bestaande uit miljoenen soldaten op de been te brengen. De inzet van het thuisfront die vereist was om het leger van al het nodige voorzien, noodzaakte de staat om streng toezicht te houden op de economie en deze in dienst te stellen van de oorlogvoering. Landen voerden op grote schaal systemen van rantsoenering in, breidden allerlei sociale voorzieningen uit, stimuleerden wetenschappelijk onderzoek, verzamelden statistische gegevens en zetten hun propagandamachines in gang, in de jaren twintig bleven de overheden van diverse staten veel van deze verantwoordelijkheden op zich nemen: de oorlog had hen geleerd hoe zij de bevolking moesten controleren, mobiliseren en manipuleren. Het enige dat de Eerste Wereldoorlog niet deed was verandering brengen in het materieel waarmee werd gevochten. Hoewel nog nooit op een dergelijk grote schaal oorlog was gevoerd, werd gedurende het grootste deel van de oorlog gestreden met conventionele oorlogsschepen, artillerie, mitrailleurs, i geweren en paarden. De luchtvaart stond nog in de kinderschoenen; duikboten werden spaarzaam gebruikt evenals de tanks, de enige echt nieuwe uitvinding op het gebied van landoorlog. Pas in de volgende oorlog zouden deze nieuwe wapens ten volle benut worden. Het gevolg was dat een groot deel van de strijd, vooral aan het westelijk front, verzandde in een impasse. Beide partijen probeerden wanhopig nieuwe wapens of tactieken te bedenken waarmee ze door de vijandelijke linies van loopgraven en prikkeldraadversperringen heen konden breken. De verschrikkelijke prijs die voor de oorlog betaald moest worden, leidde tot een wijdverspreid pessimisme, een morbide vrees voor verval. In de jaren twintig verwierpen duizenden verbitterde jonge mannen de principes van de oudere generatie die hen naar het front had gestuurd. Zij hunkerden naar wraak op degenen die zij verantwoordelijk hielden voor dit rampzalige conflict. In Italië en Duitsland gebruikten de veteranen Mussolini en Hitler de honger naar politiek geweld om een nieuwe radicale nationalistische beweging op te richten, die in Italië in 1922 aan de macht kwam en in Duitsland in 1933. De nieuwe dictatoren die het liberale westen verwierpen, zagen de oorlog als een voorbode van een nieuw tijdperk, van een nieuw rijk en een nieuwe oorlog. Als de Eerste Wereldoorlog er niet was geweest zou de wereld vrijwel zeker voor de verschrikkingen van burgeroorlogen, politiek terrorisme, een tweede grote oorlog en de volkerenmoord van de jaren dertig en veertig gespaard zijn gebleven. Terwijl het resultaat van de oorlog de basis legde voor een groot deel van de moderne wereld, lieten de onzekerheden die daarmee gepaard gingen Europa achter in een diepe verwarring, die de weg vrijmaakte voor de verschrikkingen van Stalingrad en Auschwitz. Richard Overy juni 2003 Lannoo/Het Spectrum;

3.

Boeknummer: 00038   The soldiers of General Maczek in WO II Oorlog -- Polen           (2004)    [Zbigniew Mieczkowksy] The soldiers of General Maczek in WO II Foreword Sixty years have elapsed from the wartime exploits of the 1st Polish Armoured Division. Fate denied her soldiers, who brought freedom to other nations, the privilege of liberating their own country. The memorial erected in Warsaw in 1995 thus became a poignant symbol of their return fifty years after the end of hostilities. It marked the end of their long march home from foreign lands. Sadly, General Stanislaw Maczek and many of hls soldiers did not live to see the rebirth of a democratie Poland. Among those who did return to take part in the unveiling of the memorial, built in their honour, are the co-authors of this book who share here their wartime experiences and ordeals. The aim of this book is to preserve their memories, to bear witness to their fortunes in the uncertain future and to acknowledge the gratitude and friendship manifested in so many ways by the towns and villages liberated by the Division in Western Europe. Poland’s decision to make a stand against Nazi Germany in 1939 changed the course of the Second World War. Had she accepted Hitler’s proposals to profeet Europe against the march of Communism, as she did alone in 1920, the initial German offensive against the West would have prejudiced the outcome of the conflict and reshaped the balance of political forces in post-war Europe. That decision brought to Poland unforeseen consequences. Left without help in September 1939, in spite of promises and guarantees, and deserted by Western powers at the end of the war, she alone amongst the victors sustained complete defeat. Unmeasured destruction, annihilation of one-fifth of her population at German and Russian hands, deportations and territorial changes altered her historical role from that of a bastion of Western civilisation to a province of the Communist East. Throughout a thousand years of history at the time of her power as a Republic of Nobility and also on the threshold of her decline by the end of the 18,h century, Poland exercised a leading role in Central Europe in the development of the Parliamentary system of government, safeguarding the privilege of liberty for her citizens. After the victorious war with Russia in 1920, having driven back the invading Communist forces and regaining lands of the former Polish Kingdom inhabited by national minorities, she established religious tol- erance and secured human rights for all her people. These human rights were forfeited during the later 50 years of Soviet imperialist rule. In September 1939 Poland feil fighting simultaneously against the might of Germany’s mechanised divisions and the Russian armies allied with Hitler. In the last days of peace, fulfilling her treaty agreement of mutual assistance, she equipped France and England with its most valuable weapon - the Enigma machine. This coding system, acquired by Polish Intelligence, provided the key to Germany’s war secrets and enabled the Allies to predict all enemy action, including its bombardment schedules, throughout the whole war. Defeated in the military campaign, the Polish natiën did not for a moment acknowledge full defeat. The Underground Army was born with the echo of the last shot fired in the defence of Warsaw and grew to comprise half a million volunteers within the next few years. In the West, forces a quarter of a million strong were formed in two phases. Immediately at the outbreak of war the Polish navy sailed to British ports to continue its activities. General Sikorski’s call brought one hundred thousand men under the Colours in France. After Germany’s assault on Russia thousands of Polish soldiers who were released from prisons and labour camps joined the 2nd Corps under General Anders. They were short, however, of officers, whose mass graves were eventually discovered in the Katyn Woods. Polish soldiers, airmen and seamen fought the enemy on all war fronts: from Narvik to Tobruk, at Monte Cassino and Falaise. In the Battle of Britain every sixth German plane was shot down by a Polish pilot. The Polish airforce, together with the English and Americans, eventually laid waste to Berlin, Cologne and Bremen. The battles of the 1st Polish Armoured Division have received much acclaim in literary works by Polish writers and other authors on military matters of the Second World War. Readers interested in this subject will find several references, not only in respect to the Division itself, but also historical books helpful in understanding Poland in between the wars, in the enclosed index of sources. This introduction, therefore, is intended only as a guide to the events during which the Division was born and then re-created on foreign soil, an expla- nation of its traditions and an insight into its most decisive war engagements. From a peacetime strength of 40 infantry divisions and 10 cavalry brigades, Poland confronted Germany with one million men at the outbreak of the war. Well disciplined and patriotic, this Polish Army inflicted on the Germans who were twice their number and superior in equipment losses similar in casualties but greater in tanks and equipment than they sustained later when defeating the Anglo-French forces in 1940. klik op de pijlpunt links voor het volledige Foreword Amongst the Polish Cavalry Brigades, the 10th had already become mechanised before the war. Under the command of Colonel Stanisfaw Maczek, from its first encounters south of Cracow up until the defence of Lwów, she delayed in battles the advance of the enemy Armoured Corps, often fighting against the 2nd German Panzer Division. A few years later luck gave the 10th Cavalry Brigade their well deserved revenge by surprising the same Division at night in Normandy, dispersing its headquarters and spreading general confusion. On 17th September 1939 Russian armies, allied with Germany, entered Poland and virtuaily ended large scale military operations except for various points of defence, including Warsaw, which fought gallantly up to the beginning of October. At that time, on the orders of the Commander-in-Chief of the Polish Forces, the Brigade was withdrawn. Having expe- rienced some losses, but nevertheless fully mobile and with Regimental Colours intact, she crossed the border into friendly Hungary. The intention to preserve these modern, well equipped units for further engagements, with unfulfilled hopes of an offensive from the West, enabled the eventual recreation of the Brigade composed of the same men and under the same commander in France. The struggle for the freedom of one’s own country whilst on foreign soil is not a common objective in the history of warfare. In the case of Poland, battles for her own independ- ence fought abroad were immortalised by the words of the National Anthem, originating from the Napoleonic era: Poland is not lost so long as we live. What foreign force has taken from us, H/e shall recover by sword. These traditions and the awareness of the existence of the re-established legal Government in Paris spurred the immense efforts of many soldiers, undeterred by hardship and sacrifice, who strived to re-join the Colours alongside the Allies. The ‘Sikorski Tourists', as the Germans called these volunteers wishing to continue the fight, could be the subject of excellent scenarios and fascinating novels. Leaving occupied Poland through Hungary, Romania, Yugoslavia, Italy, Greece, Spain and Portugal, by sea to Africa or Scandinavia, Crossing illegal frontiers, often via internment camps, they arnved in France and after her fall made their way to England. By summer 1940, two divisions of infantry and the only partially armed 10th Mechanised Cavalry Brigade took part in the defence of France. The Brigade attacked the Ger- mans with considerable success at Montbart in Burgundy, but after the collapse of the French front and with no petrol available, on the orders of General Maczek, it destroyed its vehicles and penetrated on foot into unoccupied regions of the country. Diminished in numbers by the loss of those who were killed or imprisoned, but undaunted in spirit, the soldiers gath- ered together again by various ways and means in Great Britain. The defence of the British Isles against the expected invasion comprised the main duty of the Polish Forces stationed in Scotland. There, the 1st Polish Armoured Division was formed out of the 10th Cavalry Brigade and other veterans of the Polish, French and Norwegian campaigns. Many Scottish towns retain plaques and badges from the Polish armoured units, infantry, artillery and engineers given in recognition of their hospitality in this country's ‘finest hour'. The invasion of the Continent in 1944 was, for the Division, the beginning of its long awaited main task - to bring freedom to Poland. Within the Canadian Army, belonging to the 21st Army Group, it sustained considerable losses whilst engaged in decisive action in the Battle of Normandy. On direct orders from Field Marshall Montgomery, the Division surprised the Germans by penetrating deep behind the front lines and closing the Falaise Gap by occupying the dominating hills of Montormel. For four days the Polish regiments fought alone against the 7th German Army whose main task was to withdraw to new positions and re-create further defences in Central Europe. They were attacked by forces ten times their strength now trapped in the pocket and from behind by two Panzer Divisions attempting to re-open lines of retreat. They fought alone as the Allied units could not break through to the Polish positions. Eventually the Americans reached Chambois and the Canadians got across from the east bringing supplies and ammunition. Thousands of captured prisoners, in strength several times greater than those resisting them at Montormel, were taken away. Uncountable numbers of killed Germans and destroyed vehicles remained on the ‘Polish Battlefield’ as it became known amongst the British Forces. The entrance to the cemetery at Urville-Langannerie, which contains about 900 graves, is adorned with badges of all the regiments, arms and services of the Division. At the main gate, the sign of Husaria's wings with a helmet against the background of a tank wheel points to the allegorical connection between the Polish horsemen-knights, wearing eagle wings on their shoulders, liberating Vienna 300 years earlier and the modern armoured troops bringing freedom to the nations of Western Europe [edit.: Poland for centuries pro- tected Europe from the Ottoman Empire and finally defeated the Turks at Vienna in 1673]. This Divisionai sign embroidered on all uniforms and marked on its vehicles repeats itself often as a main motif on various monuments and cemeteries and has also been retained on the back cover of this book. The front cover is based on a fragment of the memorial erected in Warsaw and the coats of arms of towns linked with the Division’s history. Amongst great towns like Abbeville, St Omer, Ypres and Ghent, Breda established particularly strong links with the soldiers of the Division and bestowed honorary citizenship on all of them. The Dutch have erected several monuments to express their gratitude for liberation achieved without great destruction of this ancient city. From the moment of disembarkation in France to the surrender of the German naval port of Wilhelmshaven, the Division was in action for 283 days and accomplished a dis- tance of 1 800 kilometres. Overall losses amounted to approximately one third killed and wounded. These losses were considerably higher in the first line combat units. Entering Germany in 1945, the Division liberated thousands of prisoners of war captured during the September 1939 campaign - soldiers of the Home Army, people deported from Poland for forced labour purposes, survivors of concentration camps and many others. The most memorable day was the liberation of 1 728 women soldiers taken prisoner at the Warsaw Uprising. In Germany the Polish Forces of occupation, comprising the Division and the Parachute Brigade, were commanded by General Klemens Rudnicki, one of the heroes of the defence of Warsaw in 1939 and the liberator of Bologna in 1945. Their main task was to give care and shelter to all those compatriots now left to an uncertain destiny in foreign lands. For the soldiers of the Division this period was a time for making personal decisions conceming their own future. For officers, including the editor of this book, a return to Sta- lin's Poland would mean imprisonment or even more serious consequences. Conscious of their friendship and traditions, they formed the International Association of the 1st Polish Armoured Division to retain the close links of ex-combatants scattered all over the world. The unveiling of the memorial in Warsaw was one of the proudest moments in the Association’s history, marking as it did the Division’s symbolic return home. The independ- ence of Poland, regained after 50 years of Soviet rule, also made it possible for the Association to hand over the regimental traditions it had safeguarded to various units of the Polish Army. Foundation Commemoration of General Maczek First Polish Armoured Division. Warsaw/London;

4.

Boeknummer: 00089   Oorlogsherinneringen en verhalen uit Etten-Leur Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (2019)    [Jos Martens, Jos Buijs] Oorlogsherinneringen en verhalen uit Etten-Leur Voorwoord Bestuur Heemkundekring De huidige bestuursleden van Heemkundekring Jan uten Houte zijn allen van na 1945. En zelfs als ze wat jonger zouden zijn, dan nog is het maar de vraag of ze bewust de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt. Toch kan die oorlog in hun leven een rol hebben gespeeld, zoals in het leven van de schrijver dezes. Zolang als ik me kan herinneren vertelde mijn vader over zijn belevenissen tijdens de Duitse bezetting. Hij was van 1922 en heeft de oorlog dus heel bewust meege- maakt. Bovendien had hij de leeftijd om niet zomaar te accepteren wat hem óverkwam. Verhalen uit het verzet, waar hij aan deelnam, verhalen over droppings van wapens, verhalen over vluchten over schuttingen en door tuinen. Verhalen over arbeidskampen in de polder. In al die verhalen kwamen een paar zaken naar voren. Allereerst het onrecht dat in zijn ogen de Nederlanders werd aangedaan. Een Duitser was daarom geen Duitser, maar een Mof. En het gevoel van onvrijheid dat je in die tijd steeds achtervolgde. Sper-tijd ( van 20:00 - 04:00 uur) was er één van, maar ook dat je een Ausweis moest hebben en dat voedsel op de bon was, om maar eens wat te noemen. Voor de na-oorlogse generatie allemaal dingen die we niet uit eigen ervaring kennen. Belangrijk is ook te vermelden dat, ondanks de slechte ervaringen met Duitsers in de oorlogstijd, het voor hem niet heeft geleid tot haat tegen Duitsers in het algemeen. Over het zogenoemde Wirtschaftswunder dat in het na-oorlogse West-Duitsland plaatsvond kon hij euforisch zijn. En ook de Duitse toeristen die met bloemenkransen op hun auto’s naar de Heimat reden na hun bezoek aan de bollenvelden, konden op zijn sympathie (en lichte afgunst) rekenen. Gelukkig kunnen we al sinds 1944 (in de rest van Nederland 1945) in vrede leven in Nederland. Door de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog levend te houden en ervan te leren dat haat en strijd niet de oplossing zijn om conflicten te beslechten, bestaat de kans dat we de vrede kunnen bewaren. Als we dan ook nog onrecht uitbannen en de vrijheid voor en van iedereen liefhebben vanuit de gedachte dat vrijheid daar ophoudt waar je de vrijheid van een ander beperkt, dan is er hoop voor de toekomst. Nu we in Etten-Leur herdenken dat we 75 jaar geleden bevrijd zijn, is het goed dat we weten wat in ons dorp gebeurde in die oorlog. En dat we vooral niet ver- geten dat we bevrijd zijn ten koste van veel offers. In dit boek wordt daarover uitvoerig verteld. Over de enge dingen, over de slechte dingen, over geweld, over heldendom, over verwoesting en over leed. Maar natuurlijk is ook in al die verhalen aanwezig: wij kunnen het navertellen! Nu de generatie die de oorlog heeft meegemaakt langzaam maar zeker steeds kleiner wordt, zijn deze herinneringen des te waardevoller. We hopen dat u geniet waar dat kan, mee-huivert waar dat nodig is en op de hoogte komt van dit belangwekkend stuk historie. Namens Heemkundekring Jan uten Houte Jan Zengerink, secretaris Heemkundekring Jan uten Houte;

5.

Boeknummer: 00094   De bevrijding van West-Brabant. Sept. 1944-mei 1945 Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1994)    [P. Hoedelmans, A. Wagenaar, I. de Wolff] De bevrijding van West-Brabant. Sept. 1944-mei 1945 Voorwoord Wij zijn zeer verheugd dat de archivarissen van Bergen op Zoom en Roosendaal en Nispen in het kader van de duo-stadsamenwerking van onze gemeenten her initiatief hebben genomen om ter gelegenheid van de viering van 50 jaar bevrijding een publikatie over de bevrijdingsgeschiedenis van de regio te laten verschijnen. Wij hopen dat het bock ‘De Bevrijding van West- Brabant, september 1944 ■ mei 1945, een streek en haar bewoners’ zijn weg naar vele Westbrabantse gezinnen zal vinden. Wij complimenteren de auteurs, de redacteuren en de overige medewerkers, die betrokken zijn geweest bij de totstandkoming van dit boek alsmede de uitgeverij ‘Het Verboden Rijk’ met het produkt dat nu voorhanden is. Door de toekenning van een subsidie heeft ook het bestuur van de provincie Noord-Brabant kenbaar gemaakt het belang van deze studie te onderkennen. Door de vertalingen in het Engels van enkele passages uit het boek, zoals de samenvattingen en de onderschriften bij de illustraties, wint dit boek aan betekenis voor onze oud-strijders. Wij hopen dat het weerzien van de geallieerde bevrijders met de door hen bevrijde burgers van West-Brabant tijdens deze jubileumherdenking een blijvende, hartverwarmende herinnering zal zijn. Deze publikatie kan daaraan een bijdrage leveren. Daarom dragen wij dit boek met dankbaarheid op aan onze bevrijders van weleer. mw A. van den Berg burgemeester van Bergen op Zoom mr. M. Marijnen burgemeester van Roosendaal en Nispen Gemeentearchief Roosendaal i.s.m. Boekhandel Het Verboden Rijk;

6.

Boeknummer: 00115   Van de Beek naar de Kali. Beekse herinneringen aan Nederlands-Indië. 1945-1950 Oorlog -- Indiëgangers           (2000)    [Hans Luiken] Van de Beek naar de Kali. Beekse herinneringen aan Nederlands-Indië. 1945-1950 Dit boek is via deze link verkrijgbaar in de winkel van Heemkundekring Op de Beek. WOORD VOORAF. BEEKSE JONGEMANNEN VER VAN HUIS. Het heeft te lang geduurd voor de herinneringen aan Nederlands-Indië van een zestigtal jonge Bekenaren en hun thuisfront aan het papier werden toevertrouwd. Maar nu is het er dan toch eindelijk van gekomen en liggen ze voor de toekomst vast in dit boek 'Van de Beek naar de Kali'. Dat stemt tot vreugde. Vreugde voor degenen die 50 jaar geleden hun diensttijd doorbrachten in Indië, maar ook voor hun familie, vrienden en kennissen. De strijd in Indië heeft de naam een 'vergeten oorlog' te zijn, maar een oorlog mag nooit vergeten worden. Daarvoor is hij voor teveel mensen vaak een te ingrijpend deel van hun leven. Ook deze oorlog kende zijn verschrikkingen. Gelukkig kwamen alle Bekenaren behouden weer thuis, maar hun Indiëtijd is sindsdien een onuitwisbaar deel van hun leven. Terecht dat onze Heemkundekring “OP DE BEEK” dan ook vanaf het begin van zijn nog jonge bestaan het laten verschijnen van dit boek hoog op de wensenlijst had staan. Naast de oorlogherinneringen 1940-1945 in 'Oorlog op de Beek' ligt nu ook dit stuk Beekse geschiedenis vast. klik op de pijlpunt links voor het volledige woord vooraf Met de betrokkenen of hun familie zijn -variërend van zeer openhartige tot zeer gesloten interviews gehouden om hun verhalen te horen. De schrijver Hans Luiken legde de verbanden en zorgde voor het juiste kader. De discussies omtrent deze oorlog zijn nog steeds gaande en zullen voorlopig nog niet stoppen. Maar hierbij mag nooit uit het oog worden verloren dat gebeurtenissen van het verleden altijd gezien moeten worden in relatie tot de tijd en de omstandigheden waarbinnen deze zich afspeelden. Voor alle militairen van toen, is dit boek iets van herkenning Voor hun nageslacht, een boeiend boek om te lezen. Voor alle anderen, een boek om er lering uit te trekken. Maar bovenal moet dit boek worden gezien als een vorm van erkenning. Erkenning voor diegenen, die daar geweest zijn. Op verzoek van onze regering, dus op ons verzoek! Onze heemkundekring hoopt daarom met deze uitgave een bijdrage te leveren aan begrip en vooral erkenning, nu dicht bij huis. Dank aan allen die een bijdrage leverden aan de totstandkoming van dit boek. In het bijzonder een compliment voor de auteur Hans Luiken voor de jaren durende krachtmeting met zichzelf en het verleden. Het resultaat mag er zijn: twee voor de historie van de Prinsenbeekse gemeenschap onmisbare boeken. HEEMKUNDEKRING OP DE BEEK. INLEIDING Het is dit jaar vijftig jaar geleden dat de laatste Beekse soldaten terugkwamen uit het voormalig Nederlands-Indië. Toen zij vertrokken, waren ze rond de twintig jaar jong. De Beekse gemeenschap kan zich gelukkig prijzen: van deze zestig mannen heeft wonder boven wonder niemand het leven gelaten. Duizenden anderen kwamen niet terug. Eind 1944 hadden de eerste Bekenaren zich als oorlogsvrijwilliger gemeld. Het bevrijde zuiden had soldaten nodig. Later volgden meer mannen van het eerste uur, die klaar stonden voor hun land. Een land dat zwaar gehavend uit de Tweede Wereldoorlog kwam. Beek was toen een dorpje, met nog lang niet overal verharding, straatverlichting of riolering. De jeugd groeide er beschermd op, onder het wakend oog van de katholieke Kerk. Nieuws kwam er via de radio en de kranten, weinig mensen hielden zich met politiek bezig. Verre reizen kende men niet: Tilburg was al ver. De Nederlandse regering had manschappen nodig voor de terugkeer naar Nederlands-Indië en deed ook een beroep op de kleine Brabantse gemeente Beek. Na de oorlogsvrijwilligers was het dan ook de beurt aan de dienstplichtigen. Eén voor één verdwenen ze naar het grote onbekende, voor jaren zoals zou blijken. Het enige contact met thuis waren de brieven, pakjes en krantjes van familie, vrienden en verenigingen die hun jongens niet vergaten. Ze gingen Van de Beek naar de Kali (Indisch voor rivier). In Indië wachtte hen vaak een moeilijke taak, er was een nationalistische beweging die streed voor een zelfstandig Indonesië, groter dan de regering dacht. De Bekenaren die er als eerste aankwamen troffen een land in chaos aan. Bendes richtten enorme slachtingen aan onder de eigen en onder de Nederlandse burgers. Velen van hen hebben de oorlog van zijn donkerste kant meegemaakt en dan ook vrienden verloren. Ondanks veel weerstand uit de wereld bleef de Nederlandse regering volhouden totdat uiteindelijk op 27 december 1949 de soevereiniteitsoverdracht werd getekend en Nederland afscheid nam van zijn kolonie. Het conflict heeft Nederland veel gekost aan mensenlevens en materieel, daarnaast was Nederland in de naoorlogse jaren vrijwel onverdedigd en moest het land bij de wederopbouw vele handen missen. klik op de pijlpunt links voor het volledige voorwoord In 1950 kwamen eindelijk de laatste Beekse jongens terug. Een groot aantal van hen had heel wat meegemaakt. Veel interesse was er bij hun dorpsgenoten echter niet voor de verhalen, iedereen had het druk met de wederopbouw van Nederland. Werk en woonruimte was er niet altijd meteen voor hen. Ook de Nederlandse regering die hen destijds zo hard nodig had, leek hen te zijn vergeten. 'Het vergeten leger' worden ze wel genoemd. In de afgelopen vijftig jaar zijn er heel wat pijnlijke confrontaties geweest. In de pers waren zij een gemakkelijk slachtoffer. De werkelijke geschiedenis hoor je zelden. De jongens van toen zijn inmiddels met pensioen en in de afgelopen jaren werd de roep in Beek voor meer aandacht groter. Al tijdens het schrijven van 'Oorlog op de Beek' kwam regelmatig de vraag om een boekje over de Indië-gangers. Dankzij heemkundekring 'Op de Beek' heeft dit boek dan ook doorgang kunnen vinden. Het is niet, zoals mijn eerste boek, bijna geheel gebaseerd op archief onderzoek. Dit boek is een verzameling van verhalen uit de herinnering van de individuele soldaten. Dit is aangevuld met het weinige archiefmateriaal dat voorhanden is. Indië leeft enorm bij deze mannen, getuige de vele verhalen die ik mocht optekenen: algemene, leuke en serieuze verhalen. Een aantal heeft het over 'mijn vakantie', weer anderen hebben 'het niet rustig' gehad. Regelmatig stokte dan ook een verhaal, de toon werd anders, een blik in de verte. Het verlies van kameraden geeft een zware herinnering. Er zijn in Beek heel wat foto's van begrafenissen en erevelden. Dit boek heeft de Beekse veteranen de mogelijkheid gegeven hun verhaal te vertellen. Zonder hun hulp was het dan ook niet tot stand gekomen. Dit is hun boek met hun verhaal. Ik dank hen en hun familie dan ook hartelijk voor alle medewerking. Verder dank ik het bestuur en de leden van 'Op de Beek' voor alle hulp en ondersteuning en verder het Anjerfonds, de sectie militaire geschiedenis Den Haag, Regionaal archief West-Brabant, Vereniging oud-militaire Indië-gangers, Stichting Nationaal Indië Monument en het stadsarchief Breda voor hun waardevolle hulp en ondersteuning. Moge dit boekje bijdragen tot wat meer kennis en begrip voor de Beekse Indië-veteranen, zodat zij door de komende generaties niet vergeten zullen worden. Hans Luiken Prinsenbeek, januari 2000 Heemkundekring Op De Beek;

7.

Boeknummer: 00140   Kasteel Boschdal. Bolwerk van Beeks verzet Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, Prinsenbeek           (2013)    [Rinie Maas] Kasteel Boschdal. Bolwerk van Beeks verzet Dit boek is via deze link verkrijgbaar in de winkel van Heemkundekring Op de Beek. VOORWOORD AD VAN MELIS VOORZITTER HEEMKUNDEKRING OP DE BEEK Bij de research ten behoeve van zijn vorige boek over het drama op de Vloeiweide stuitte schrijver Rinie Maas regelmatig op de relatie met de ondergrondse in Beek. Dat was voor hem aanleiding om alle verhalen die hierover de ronde deden te bundelen en te analyseren en, waar nodig en mogelijk, met elkaar te verbinden. Het leverde zeer verrassende onthullingen en conclusies op en resulteert in dit boek met nader onderzochte maar vooral ook onbekende verhalen waarbij alle geheimen ontsluierd worden. Niet kon worden vermoed dat Boschdal als bolwerk van het Beekse verzet zelfs ook landelijk in zijn soort een unicum is geweest. Het landgoed Boschdal heeft in de loop der tijd verschillende functies gehad. Na een aantal jaren hockeyaccommodatie te zijn geweest is het nu een prachtige golfbaan, waar het goed toeven is. Eens was het echter een fraai landgoed met een sierlijk landhuis oftewel in de volksmond: een kasteel. Over dit in 1946 gesloopte kasteel is in het verleden al menigmaal geschreven. Dat is ook niet zo verwonderlijk want dit landgoed heeft een opmerkelijke historie zoals u in dit boek zult merken. Naast de min of meer bekende lotgevallen van de daar in de tweede helft van de 19e eeuw wonende familie van Alvay Rengers-van Bijlandt, waren er echter ook al jarenlang geruchten over de gebeurtenissen die zich daar en in ons dorp in de Tweede Wereldoorlog, kort voor de bevrijding van Beek op 30 oktober 1944, afspeelden. Maar men wist er vaak het fijne niet van. Daar komt nu met dit boek een einde aan. Tevens getuigen de verhalen van de bekende gemeenschapszin van Prinsenbeek. Die is dus niet alleen van deze tijd, maar blijkbaar altijd al aanwezig geweest. En zeker in moeilijke tijden komt deze mooie Beekse eigenschap zeer van pas. Oorlog en verzet vragen immers veel van mensen, zeker waar het op elkaar vertrouwen en kunnen steunen aankomt. Dit boek verhaalt over bijzondere gebeurtenissen die van alledaagse mensen bijzondere mensen maakten en hen tot daden brachten die ieders respect verdienen. De heemkundekring is erg verheugd over het initiatief van Rinie Maas om het oorlogsverleden van het landgoed Boschdal en het dorp Beek in een boek vast te leggen. Hij is als geen ander daartoe in staat vanwege zijn vermogen om mensen te enthousiasmeren en te motiveren om hieraan mede te werken. Samen met zijn vlotte, toegankelijke en intrigerende schrijfstijl heeft dit geleid tot een zeer lezenswaardig en uniek boek. Hiermee is wederom een waardevolle nieuwe stap gezet op de eindeloze weg van de geschiedschrijving van ons dorp en het invullen van de open plekken daarin. De dank van het bestuur van de heemkundekring Op de Beek en zeker ook van alle lezers gaat uit naar de schrijver en al degenen die hem hun medewerking gegeven hebben. Speciaal willen wij iedereen bedanken die voor dit boek hun - vaak persoonlijke - verhalen en ervaringen met ons wilden delen. Prinsenbeek, 26 september 2013 Ad van Melis Voorzitter Heemkundekring Op de Beek OORLOGSGEHEIM VAN BEZET DORP VAN DE SCHRIJVER Dit boek 'Oorlogsgeheim van bezet dorp', vervolg op 'Brabants oorlogsdrama Vloeiweide', schrijf ik niet voor de mooiigheid; noch voor de wetenschap al moet die cultureel wel haar eigen plaats worden toegekend, noch voor welk andere (elitair) literair doel ook. In het boek schrijf ik Boschdal, het kasteel dat in het laatste oorlogsjaar 1944 een hoofdrol vervult als een knooppunt van verzet, consequent met 'sch' omdat het in de tijd van haar bestaan zo gespeld wordt. Het roept sfeer op, zo'n woord. Verder heb ik niets te verantwoorden. Ik schrijf dit boek 'Oorlogsgeheim van bezet dorp' namelijk door verwondering en verbazing en door naarstig gezochte en opgedane kennis. Ik ken de oorlogstijd op Beek allereerst uit mijn jeugdjaren en vooral door verhalen van mijn hooggeachte en lieve ouders Willem Maas en Rika van der Westen als ook van mijn opa en oma's, mijn vele ooms en tantes en bekenden uit mijn jongelingentijd en door overlevering. Honderden keren heb ik ze geboeid gehoord. Ik heb er in dit boek niettemin een uiterst selectief en spaarzaam gebruik van gemaakt. Ik heb vooral de Bekenaren zélf, aan de hand van vele in terviews, met de onontbeerlijke steun van Janus Jochems, Wim Spapens en Frans Dikmans, laten vertellen, zoals het een chroniqueur betaamt. Als ik zelf aan Beek denk dan herinner ik me als kind de zon en de maan, de hemellampen die nergens mooier konden zijn dan daar, de molen aan het Moleneind, het geheimzinnige Liesbos, de eindeloos groene weilanden langs de Bredestraat, het zindelijke dorpje met zijn prachtige Markt; zijn immer geschrobde stoepen, de overal koerende duiven, de pastoor en zijn kapelaans met hun zwarte soutanes uit het interbellum gestapt, de bel van de koster en knielende mensen omdat ons Heer voorbijging voor bediening en berechting. De gedachte aan al die gemoedelijke mensen en hun stervenden, die in hun laatste uren intense bijstand krijgen van de buurt, ontroert me nog altijd en Beek is in de dienst aan een ander Beek gebleven. Ik hoor de welluidende namen bij ooms en tantes over Kèsje Gommeren, Tinus Taks en Jan de Kopere. Over de oorlog hebben mijn vader en moeder spannende maar ook liefelijke dingen verteld. Waarvan zuinig gebruik gemaakt is door mij. Ik zag in de jaren na de oorlog op het vredige Beek overal onschuld en zo was het ook in de jaren daarvoor. Ik vraag me in gemoede af, na anderhalf jaar onderzoek en schrijven en herschrijven, nu alles is voltooid, of de Duitsers het september 1944 ook niet zo gezien hebben? Het is - zeg ik meteen - niet waar; het is totaal niet waar; het is ook helemaal niet het verhaal dat ik u vertel maar het is bijna voorstelbaar dat het Duitse leger, dat niet de moed had om tijdig tegen Boschdal, bolwerk van Beeks verzet, op te treden, door dit vredelievende en bij uitstek Brabantse dorpje bedwelmd en betoverd is geraakt. Het is een hypothese met héél véél dichterlijke vrijheid. Als een welgemeende ode aan mijn geboortedorp après la lettre. De echte feiten over de oorlog op Beek zijn anders; soms ijzingwekkend en bikkelhard en die vertel ik aan u. Ik schrijf dit boek voor mijn geboortedorp Beek en de regio om ons te verplaatsen in de tijd van toen. Van de mensen vertel ik hun geschiedenissen, ook de dramatische, om ons te verbinden met elkaar. Misschien wat troost te schenken of zo mogelijk wat vreugde. In dat geval een zonnestraaltje te zijn. Ik hou me aan de archieven, de getuigenissen, de literatuur terzake en aan de feiten. Ik maak gebruik van de onvervreemdbare plicht van de schrijver van verbeelding en inlevingsvermogen om het zicht op de oorlog 1940-1944 op Beek en in West-Brabant zo helder en scherp mogelijk naar voren te brengen. Ik herinner aan de mensen om hun blijvend een naam te geven en omdat 'herinneren', volgens de beroemde Russische schrijvers, 'het door God gegeven broertje is van de liefde'. Prinsenbeek, 26 september 2013, Rinie Maas Uitgeverij Vorsselmans Zundert;

8.

Boeknummer: 00141   Oorlog op de Beek. Prinsenbeek 1940-1944 Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, Prinsenbeek           (1994)    [Hans Luiken] Oorlog op de Beek. Prinsenbeek 1940-1944 VOORWOORD Prinsenbeek herdenkt op 30 oktober 1994 dat 50 jaar geleden onze gemeente door het Poolse 10e regiment werd bevrijd uit oorlogshanden. De strijd voor vrijheid en vrede werd beslecht met de dood van velen. De meest bewogen periode uit onze geschiedenis heeft in Prinsenbeek en in Polen blijvend sporen van leed en verdriet getrokken. Uit groot respect en blijvende dankbaarheid jegens allen die zich hebben ingezet voor onze bevrijding, willen wij in het laatste weekend van oktober stilstaan bij de oorlogsperiode 1940-1944. Juist ook om deze periode voorde toekomst levend te houden. Onze vrijheid van vandaag is immers verworven door verzet en oorlogsleed van toen. Het stelt ons blijvend voor de plicht vrijheid en vrede niet als een vanzelfsprekendheid te accepteren maar er steeds bewust en zorgvuldig mee om te gaan. Omdat onze toekomst gebouwd wordt op de fundamenten van onze geschiedenis, heeft het college van burgemeester en wethouders het streekarchivariaat De Markkant verzocht de oorlogsgeschiedenis van Prinsenbeek te beschrijven. De archivaris vond Hans Luiken, inwoner van onze gemeente, bereid om het verhaal te schrijven. ‘Oorlog op de Beek’ vormt daar- door voor de komende generaties een blijvend document om bewust stil te staan bij het oorlogsleed van 1940-1944. Oktober 1994 Drs. C.J.G.M. de Vet Burgemeester van Prinsenbeek TEN GELEIDE Vijftig jaar geleden is ons dorp, toen nog Beek, bevrijd door de Polen. Bij het Nieuw Veer sneuvelde ver van hun vaderland een groot aantal van deze dappere mannen. Zij hadden een lange tocht achter zich. In Beek heerste een mengeling van vreugde, verdriet en angst. Vreugde was er om de vrijheid. De bezetter en zijn helpers kregen het pak slaag waar men zo op had gehoopt. Verdriet was er om de dorpsgenoten die om het leven waren gekomen, angst om de oorlog die nog voortwoedde. V-l’s, vliegende bommen, en granaten sloegen nog rondom het dorp in. Ook was er de angst over het lot van de mensen die nog niet waren teruggekeerd. Dit boekje is geschreven om een indruk te geven van het leven in Beek in de periode 1940-1944. Getracht is zoveel mogelijk facetten te belichten. Over het één is natuurlijk meer terug te vinden dan het ander. Gelukkig zijn veel authentieke verslagen bewaard gebleven. Toch is dit boek niet volledig. Veel betrokkenen zijn immers niet meer in leven. Voor aanvullingen en verbeteringen houd ik mij dan ook aanbevolen. Ik ga door met het vastleggen van de Beekse oorlogsgeschiedenis. De oorlog heb ik zelf niet meegemaakt en ik heb steeds in vrijheid geleefd. In de loop der jaren heb ik gesprekken gehad met Nederlandse oud-militairen, verzetsmensen, geallieerde vliegeniers, militairen en mensen die onderduikers hielpen. Natuurlijk ook met familieleden van slachtoffers en gewone burgers. Ik ben zeer dankbaar voor het door hen in mij gestelde vertrouwen. Ook wil ik de medewerkers van de diverse musea en archieven voor hun waardevolle hulp bedanken. Mijn dank gaat verder uit naar de gemeente Prinsenbeek die dit boek heeft willen uitgeven. De nieuwe generaties moeten aan de Tweede Wereldoorlog worden herinnerd. Zij moeten een volgende oorlog voorkomen door de symptomen tijdig te herkennen. De geschiedenis kan ons veel leren. Niet zo langgeleden stond ik op een geallieerde begraafplaats. Ik zag honderden graven, veel van de soldaten hadden mijn leeftijd toen ze sneuvelden. Hun dood veroorzaakte onnoemelijk leed onder familie, verloofden, echtgenotes, kinderen en vrienden. Hun strijd en de inzet van vele anderen leidden er toe dat de oorlogsmachine van de zogenaamde Asmogendheden langzaam maar zeker vastliep. Witte kruizen in het groen, hun offer is niet voor niets geweest. Prinsenbeek, oktober 1994 Hans Luiken Gemeente Prinsenbeek en Streekarchivaat De Markkant;

9.

Boeknummer: 00154   Oorlog onderweg. Brabant en WO II Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1994)    [Piet Mooren en K.Ghonem-Woets] Oorlog onderweg. Brabant en WO II Voorwoord Nederland en Brabant waren bezet in de Tweede Wereldoorlog. In eens waren er mensen in uniformen, met wapens, die vertelden wat iedereen mocht doen of moest laten. Mensen werden gevangen gezet of verdwenen. Omdat zij verzet pleegden of omdat zij door de bezetter niet als mens beschouwd werden. In die oorlog zijn ook uit Brabant enkele duizenden joodse Nederlanders weggevoerd naar vernietigingskampen. Dit boek gaat daar over en leert ons over het schrikbewind van de Nazi's, vijftig jaar geleden. Misschien doet het je pijn, of vind je het niet leuk om over die erge dingen te horen. Toch vind ik het heel belangrijk dat je weet wat er toen gebeurd is. Alleen als wij allemaal goed weten waar rascisme toe kan leiden kunnen we voorkomen dat er opnieuw groepen als zondebok worden aangewezen voor alles wat fout gaat. Jullie grootouders hebben de oorlog mee gemaakt, jullie ouders waarschijnlijk niet. Praat eens met je oma, opa, oud-tante of oud-oom over de oorlog. De mensen die het hebben meegemaakt kunnen nog het beste oordelen en je veel leren. De schrijver van dit boek heeft ook een speurtocht gemaakt en is veel te weten gekomen uit gesprekken. Er zijn mensen geweest die moedig waren, durfden 'néé' te zeggen. Diezelfde moed is ook nu nodig. We moeten er heel goed voor waken dat we nu niet opnieuw mensen oordelen en veroordelen op grond van huidskleur, ras of overtuiging. De les die we kunnen leren uit dit boek raakt ons allemaal. Wr. F. J.M. Houben Commissaris van de Koningin in Noord-Brabant Vooraf De provincie Noord-Brabant vroeg de Schoolbegeleidingsdienst Tilburg een boekje te maken over de oorlog in en de bevrijding van Noord-Brabant. Om een boekje dat ook laat zien waartoe racisme kan leiden en welke les er uit het recente verleden getrokken kan worden om herhaling te voorkomen. Om die les aan het verleden af te kunnen lezen was het noodzakelijk de oorlog al voor 1940 een begin te laten nemen en te laten zien dat de treinen naar Auschwitz ook in Noord-Brabant vertrokken en dat ook Brabant daartegen in verzet kwam. Tenslotte was ook aandacht gewenst voor de verwerking van het verleden in de afgelo- pen vijftig jaar met als markeringsmomenten bijvoorbeeld de fusilladeplaats in Vught, de plaquette op station Vught, de namenlijst in het Nationaal Monument Kamp Vught en de ten hemel geheven spoorrails in Westerbork. In 'Oorlog onderweg. Noord-Brabant in de Tweede Wereldoorlog' resoneert dan ook het verleden van de monumenten in Brabant als preventief herinneringsteken. 'Oorlog onderweg' probeert een beeld van de oorlog te geven via verhalen, beelden en documenten uit diverse plaatsen in Noord-Brabant. Veel moest daarbij nood- zakelijkerwijs overgeslagen worden; hopelijk zullen lokale werkgroepen alsnog in die 'omissies’ voorzien. Een boekje als dit had niet tot stand kunnen komen zonder de medewerking, de talrijke adviezen, de ter beschikking gestelde bronnen en het kritisch kommentaar van velen. Graag wil ik daarvoor de volgende personen met name bedanken: Max Cahen, Ernst Elzas, Guus Hes en Rénee Moser; prof.dr.Ido Abram (APS); prof.dr.F. Grünfeld (KUB); J. Bader (Breda), Jeroen van der Heijden (Gemeentearchief Helmond); Hans Dikx (Jan Cunen- centrum Oss); drs. Gerard Steijns, Gerrit Kobes en Ronald Peeters (Gemeentearchief Tilburg); drs. Ad de Beer; drs. Hans van der Linde (BRG); drs. Jeroen van den Eijnde en Chiel Konings (Nationaal Monument Kamp Vught); drs. Dirk Mulder (Herinneringscentrum Kamp Westerbork); drs. Harry op den Camp (Stichting Dokument); dr. Ad van Oord; drs. Frank Storm (Zwijsen); drs. Joost van Gils, drs. Niko van Dorp en Claudia Martens (SBD Tilburg); Tiny Bartens-Vroman (MLK-school Bisschop Janssens Tilburg) die evaluatieve vragen ontwierp voor de docentenhandleiding. Daarin is ook de verantwoording van de gebruikte bronnen te vinden. Ik hoop dat het boekje de oorlog dichterbij brengt en daarmee ook verder weg. Piet Mooren Tilburg, augustus 1994 Provinciaal Noord Brabant Schoolbegeleidingsdienst;

10.

Boeknummer: 00155   Monument Brabantse gesneuvelden te Waalre Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (2009)    [Brennand Communciatie] Monument Brabantse gesneuvelden te Waalre Waalre’s oudste kerkje als Provinciaal Gedenkteken voor Brabants Gesneuvelden Aan de zoom van de markt in Waalre ligt verscholen in het groen het oude Sint-Willibrorduskerkje. Bezoekers ervaren direct al bij binnenkomst een bijzonder gevoel. Het licht valt op een speciale wijze door de gebrandschilderde ramen en speelt, zeker bij zonnig weer, een boeiend spel op de rode plavuizen vloer, de tufstenen muren en de romaanse raampjes met slingerglas. Het bakstenen altaar straalt eenvoud uit en het kleine sierlijke pijporgel maakt de sfeer compleet. Dat bijzondere gevoel heeft ongetwijfeld ook te maken met de monumentale grafsteen in een verhoogd gedeelte van het kerkje, omringd door houten rouwborden. Hierin hebben twee plaatselijke kunstenaars alle namen uitgesneden van gesneuvelde Brabantse militairen en verzetsstrijders. Onder de grafsteen ligt een Brabantse soldaat die bij Rotterdam is gesneuveld. Hier, op deze plaats, komen de historie van dit kerkje en die van de 20e eeuw samen. Wij bevinden ons in een monument ter nagedachtenis aan de Brabantse militairen en verzetsstrijders die gevallen zijn in de tweede wereldoorlog: de zwaarste aanval op onze beschaving die ooit heeft plaatsgevonden. Maar ook de gesneuvelden uit voormalig Nederlands Oost-Indië, Korea, voormalig Nederlands Nieuw-Guinea en zij die stierven onder de vlag van de Verenigde Naties worden hier herdacht. Hun namen zijn aan de rouwborden toegevoegd. Stichting Herdenking Brabantse Gesneuvelden/Provincie Noord-Brabant;

11.

Boeknummer: 00181   Jubileumgids 175 jaar KMA 2003 Oorlog -- Eerste wereldoorlog, algemeen           (2003)    [W. Houben e.a.] 175 jaar KMA INLEIDING Het jaar 2003 wordt voor de bewoners van het Kasteel complex, cadetten en medewer- kers, een jaar om nooit te vergeten. KMA 175 jaar = 175 jaar KMA Breda Bovenstaande boodschap loopt als een rode draad door het programma dat is ontwikkeld ter gelegenheid van de 175e verjaardag van de Koninklijke Militaire Academie. De werkgroep die is belast met de invulling van het programma heeft, naast de door haar georganiseerde activiteiten, aansluiting gezocht bij de bestaande Bredase evenementen. Op deze wijze wordt de band van de stad Breda met de KMA onderstreept. Deze keuze betekent een ambitieus en gevarieerd programma, waarin voor iedere burger en (oud)-militair iets van zijn of haar gading te vinden zal zijn. U zult in staat worden gesteld op meerdere momenten van het historisch deel van het Kasteelcomplex te genieten. Daarnaast kunt u kennis nemen van het nieuwe onderwijssysteem en van het stu- dentenleven van de cadettenpopulatie in al zijn facetten. Het enthousiasme van de organisatoren van de Bredase evenementen om de jari- ge KMA in haar programma te betrekken en de overstelpende reacties van de Bredase verenigingen en gezelschappen om aan de KMA-festiviteiten deel te nemen, hebben ons tot een optimale inbreng gestimuleerd. Wij zijn ervan overtuigd dat het voor u liggende programma de gelegenheid biedt uw kennis van de Academie in al zijn facetten te vergroten en de bestaande band verder uit te bouwen en te verdiepen. Na de geslaagde viering van 'Breda 750 jaar’ nemen wij op eigen wijze het stokje over, om er een feestelijk jaar van te maken. Het is onze wens dat u aan het eind van de evenementenreeks, met ons kunt vaststellen dat Breda en de KMA onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Kolonel b.d. S.C. van Nugteren Voorzitter Projectgroep KMA 175 jaar Breda Projectgroep KMA 175;

12.

Boeknummer: 00186   Fietsen in vrijheid. Breda 60 jaar vrij. Fietsroute Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, Breda/Princenhage           (2004)    [Eric Dolné] Fietsen in vrijheid. Inleiding 29 oktober is het voor Breda de dag van de bevrijding. De Tweede Wereldoorlog betekende voor Breda een groot verlies aan burgers en gebouwen. Bij een aantal belangrijke gebeurtenissen die tijdens de oorlog plaatsvonden wordt tijdens de route stilgestaan. De route is het beste te rijden per fiets, al zijn een aantal plaatsen ook per auto bereikbaar. U kunt de tocht op verschillende plaatsen beginnen en zo lang en zo kort maken als u zelf wilt door delen of lussen weg te laten. De tocht exclusief Prinsenbeek, Teteringen, Bavel/Ulvenhout en de Vloeiweide (een uitstap naar Rijsbergen) is ca. 32 kilometer lang. De extra lus naar Prinsenbeek is ca 11 km lang, de lus naar Teteringen ca 6 kilometer, de lus naar Bavel/Ulvenhout ca 13 kilometer en de lus naar Rijsbergen en de Vloeiweide is ca 15 kilometer lang. Hier moet uitdrukkelijk vermeld worden dat een greep werd gedaan uit belangrijke plaatsen, waar sporen van het oorlogsgeweld en herdenkingsplaatsen m.b.t. de Tweede Wereldoorlog zijn te vinden. Niet alle plaatsen waar bommen schade en ellende veroorzaakten zijn in de route opgenomen of worden genoemd. Sommige niet vanwege hun excentrische ligging en anderen niet omdat de plekken nu onherkenbaar zijn door wegenaanleg en/of nieuwe bebouwing. Bij de dikgedrukte namen van de plaatsen die we aandoen vindt u steeds een nummer (...) dat correspondeert met een genummerde pijl op de bijgevoegde landkaarten. De nummers voor de fietslussen zijn Prinsenbeek (P...), Teteringen (T...), Bavel/Ulvenhout (B/U...) en Rijsbergen (R...). Verder staat “r.a.” voor rechts af en “La.” voor links af. General Maczek Museum;

13.

Boeknummer: 00330   Otto Smik. De Tsjechoslowaakse oorlogsvlieger die twee keer in Nederland neerstortte. Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, Prinsenbeek           (2019)    [Dr J. Rajlich] Originele uitgave:'Spitfire nad Evropou'. 2004. Vertaald in het nederlands door J.D. Brinksma in 2019. Levensverhaal van oorlogsvlieger Otto Smik met ondermeer zijn onderduikperiode in Prinsenbeek. Een rijk gedocumenteerde biografie uit de tweede wereldoorlog met veel foto's, een personenregister en noten. INHOUD Voorwoord.............................................................................6 Inleiding.............................................................................8 1. Otto’s jeugd in Georgië en Slowakije..............................................12 2. Betoverd door het zweefvliegen....................................................14 3. Op de vlucht......................................................................17 4. De vliegopleiding.................................................................23 5. Een bitter begin..................................................................37 6. Een veelbelovende lente...........................................................39 7. Een warme zomer...................................................................52 8. Een glorieuze herfst..............................................................70 9. Otto als schietinstructeur........................................................78 10. De tweede operationele tour......................................................81 11. Succesvol tijdens de Invasie.....................................................94 12. Confrontatie met de vliegende bommen.............................................111 13. Dienend als vluchtcommandant.....................................................116 14. Neergeschoten!...................................................................125 15. De ontsnapping...................................................................130 16. Dienend als Squadroncommandant...................................................142 17. Zijn laatste vlucht..............................................................148 18. Otto’s laatste rustplaats........................................................152 Noten ...............................................................................162 Bijlagen.............................................................................177 Afkortingen en verklarende woordenlijst..............................................190 Overzicht rangen.....................................................................193 Over de schrijver, Dr. Jiri Rajlich..................................................194 Index persoonsnamen..................................................................195 Index plaatsnamen....................................................................198 Index overige zaken..................................................................202 VOORWOORD Zwolle, september 2019 Dit boek - een Nederlandse vertaling en bewerking van Spitfire nad Evropou van dr. J. Rajlich - is het resultaat van wat onschuldig begon met een zoektocht naar meer informatie over de gebeurtenissen tijdens de luchtoorlog rondom Zwolle. De Tsjechoslowaakse oorlogsvlieger Otto Smik was 22 jaar toen hij sneuvelde nabij de Bloksteeg in Zwolle-Zuid. Wie was deze Otto Smik? Waar kwam hij vandaan? Wat dreef deze Tsjechoslowaakse piloot in dienst van de Britse Royal Air Force? Deze vragen stelde ik mezelf ook zo’n 3 jaar geleden. Bij mijn zoektocht naar meer details over deze Smik kwam ik in contact met de Tsjechische onderzoeker en auteur dr. Jiri Rajlich. Van dr. Rajlich kreeg ik zijn boek Spitfire Nad Evropou (Spitfire boven Europa) uitgegeven in 2004 toegestuurd dat hij had geschreven over het leven van Otto Smik. Aangezien dit in de Tsjechische taal was uitgegeven kreeg ik van hem later ook het ongepubliceerde Engelse manuscript toegestuurd. Deze uitgave is de Nederlandse vertaling en bewerking van dat manuscript. Een aantal vragen kwam naar boven bij het lezen van het manuscript. Was Otto nu een Tsjech? Een Slowaak? Een Geor- giër? Was hij Joods? In zowel het huidigeTsjechië als Slowakije wordt hij nog altijd gezien als een nationale held. Maar het beste antwoord op deze vragen is wellicht dat hij boven alles een Europeaan was en streed tegen onrecht. Voor mij stond in ieder geval vast dat het levensverhaal van Otto Smik ook naar het Nederlands moest worden vertaald en uitgegeven. Ge- zien zijn bijzondere achtergrond en zijn onderduikperiode in Nederland verdient hij een boek opdat we hem niet vergeten! In vogelvlucht komen alle facetten van het leven van Otto Smik aan bod: zijn jeugd in Georgië en Slowakije, de vlucht naar Frankrijk, na de val van Frankrijk zijn vlucht o.a. via Syrië (Aleppo) en Libanon naar Engeland. Syrië en Libanon kennen we inmiddels als landen verscheurd door burgeroorlogen. De recente beelden van de bombardementen op Aleppo en de vluchtelingen uit Syrië staan haaks op de situatie 75 jaar geleden. Bijzonder dat het huidige verscheurde Syrië destijds een toevluchtsoord was voor vele inwoners van Europa, op de vlucht voor de Duitse overheersers. Otto Smik volgde zijn vliegopleiding bij de RAF in Engeland en Canada en vloog vervolgens vele missies bij verschillende RAF Squadrons. Hij behaalde meerdere luchtoverwinningen op Duitse toestellen en crashte twee keer met een Spitfire in Nederland. klik op de pijlpunt links voor het volledige voorwoord Dit boek vertelt niet alleen het verhaal over Otto maar belicht zijdelings ook alle grote gebeurtenissen en verhoudingen van voor, tijdens en na de oorlog en in het bijzonder van de Tsjechoslowaakse luchtmacht. Hierdoor kan het verhaal van Otto Smik in een breder (historisch) perspectief worden geplaatst. Met uiterste zorg heb ik getracht zoveel mogelijk het originele manuscript van dr. Rajlich te volgen en alle namen, bronnen en gebeurtenissen correct weer te geven. Bij de beschrijving van Otto’s ‘Nederlandse periode’ heb ik wat aanpassingen en aanvullingen gedaan op basis van aanvullende beschikbare bronnen. Door de jaren heen is ook een aantal Nederlandse publicaties verschenen over Otto Smik gedurende zijn ‘Nederlandse pe- riode’. In 1989 (herdruk in 2001) verscheen het boek Zij vielen rondom Zwolle, geschreven door J.L. Schotman, en in 1994 Oorlog op de Beek van Hans Luiken. In beide boeken zijn de crashes van Otto Smik in respectievelijk Zwolle en Prinsen- beek uitgebreid behandeld. In 2013 verscheen het boek Oorlogsgeheim van bezet dorp van Rinie Maas, waarin Otto Smik de revue passeert als onderduiker en lid van het Beekse verzel. Recenter (2018) verscheen er een interessante publicatie van Paul de Rooij onder de titel Airmen in Zundert en Rijsbergen 1940-1945. Naast de bekende informatie over Otto Smik kwa- men hierin verdere details aan bod over zijn onderduikperiode nabij Zundert vlak voor zijn oversteek naar de geallieerde linies. Daarnaast zijn de missies van Otto Smik specifiek boven Nederland verder uitgewerkt op basis van de Operations Record Books uit The National Archives en het standaard naslagwerk En nooit was het stil... deel 2 van G.J. Zwanenburg. Voor Otto’s periode bij het 127 Squadron is gebruik gemaakt van aanvullende achtergrondinformatie uit Spitfire Diary, geschreven door E.A.W. Smith die met Otto Smik vloog bij dit Squadron. De Noorse publicatie Spitfire Saga deel VI van Cato Guhnfeldt geeft ook nog een interessante inkijk bij de operaties van de 132 Wing in hel algemeen en in het bijzonder 127 Squadron in de inzet boven Nederland. Bij mijn vertaalwerk en onderzoek voor deze Nederlandse uitgave gaat mijn dank uit naar de volgende personen en in- stellingen in willekeurige volgorde: dr. J. Rajlich, Benno Gocthals (SGLO), dhr. R. Woolderink, dhr. J. Segbers, dhr. J. Endeman (Gemeente Raalte), dhr. V. Lansink (Utrechts Archief/NS), dhr. H. Bouwhuis (Stichting Markc Haarle), dhr. J.H. Vermeer (SGLO), mevr. Marijke Olie-Teunissen (CVZ Zevcnaar), dhr. Tijs Kleuters (ECG Group), Paul Barmens (His- torisch Centrum Overijssel HCO), Historische Kring Dalfsen (HKD), Nederlands Instituut Militaire Historie (NIMH), Michal Smid (Memory of Nations), Gemeentearchief Gooisc Meren en Huizen, Antoon Meijers, Cato Cuhnfeldt (Spitfire Saga), Jan Rabelink (Heemkundekring “op de beek”), Leonard van den Broek (Up in the Sky), Chris Muru voor de layout van deze uitgave en in het bijzonder Thierry van den Berg (uitgeverij Flying Pcncil NL B.V.) voor het publiceren en kritisch doorlezen van het manuscript. Tot slot wil ik mijn familie bedanken voor hun geduid en steun bij de tot standkoming van deze uitgave. J.D. Brinksma Flying Pencil NL;

14.

Boeknummer: 00345   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 1 Voorspel Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1969)    [dr. L. de Jong] Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 1 Voorspel Voorwoord Toen de minister van onderwijs, kunsten en wetenschappen mij in 1955 op voorstel van het bestuur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie opdracht verleende, een uit ver- scheidene delen bestaand geschiedwerk te schrijven, Het Koninkrijk der Nederlanden in de tweede wereldoorlog, was ik mij bewust, een taak ter hand te nemen welker voltooiing min- stens vijftien jaar in beslag zou nemen. Nu dan thans van de serie die ik mij voorstel te schrijven, het eerste, inleidende deel verschijnt, weet ik dat het (als mij gezondheid en werkkracht gelaten worden), van ‘55 af gerekend, niet vijftien maar minstens vijf-en-twintig jaar zal duren voor ik, dankbaar en opgelucht, onder het manuscript van de laatste bladzij van het laatste deel het woord ‘einde’ schrijven kan. Dat besef noopt tot terughoudendheid in dit Voorwoord. Er zou omtrent de voorbereiding al van dit eerste deel veel te berichten zijn; te getuigen ook van diepe erkentelijkheid jegens de overheid die dit werk mogelijk maakte en jegens allen (in de eerste plaats het bestuur van het Rijksinstituut en de vele anderen die bij zijn wetenschappelijke arbeid betrokken zijn) die de gestage groei van dat werk met hun waakzame en kritische belangstelling volgden en steunden: het ware alles prematuur. Zulk een terugblik heeft eerst zin en is, dunkt mij, eerst gepast, maar dan ook geboden, wanneer het gehele werk voltooid is. Intussen heeft de lezer recht op een enkele opmerking, een enkele toelichting. klik op de pijlpunt links voor het volledige voorwoord Laat ik dan vooropstellen dat ik het schrijven van dit uitvoerig Voorspel (eerste deel uit een serie van acht of negen delen) als een enerzijds noodzakelijke, anderzijds moeilijke, ja hachelijke taak ervaren heb. Van die noodzakelijkheid zal, naar ik vertrouw, de lezer overtuigd raken. Immers, de sleutel voor het begrip van hetgeen in de tweede wereldoorlog met en binnen het koninkrijk geschiedde, ligt in de voor- oorlogse gebeurtenissen. Maar waarom moeilijk en waarom hachelijk? Om geen andere reden dan dat het hier beschreven tijdvak (goeddeels samenvallend met de periode tussen de twee wereldoorlogen) hier te lande in zijn onderdelen en samenhangen nog maar nauwelijks object geweest is van weten- schappelijk onderzoek. Ik had er eigenlijk nog een jaar of twintig op moeten studeren voor ik de pen ter hand nam; die tijd ontbrak. Wat ik dan bied, is in de eerste plaats een schets van het geheel der politieke, economische, sociale en militaire factoren die stuk voor stuk en tezamen de achtergrond vormen voor het bewogen relaas dat nog in volgende delen te ont- vouwen valt. Enkele belangrijke aspecten van het culturele leven (kunsten en wetenschappen bijvoorbeeld) heb ik geheel terzijde gelaten. Niet dat ik hun betekenis onderschat! Maar ik wist mijn specialistische kennis te gering en kon, wat ik wist, in dit Voorspel niet invoegen. Op sommige punten kom ik intussen in latere delen terug. Daar zij dan aan toegevoegd dat ik mij voorstel, in die latere delen ook de positie van Suriname en de Nederlandse Antillen binnen het koninkrijk te behandelen; voorts, dat de geschiede- nis van Nederlands-Indië in de jaren ‘20 en '30 breder beschreven zal worden in een apart deel van deze reeks dat geheel aan Indië gewijd zal worden. Eindelijk dan dit: de staatkundige verantwoordelijkheid voor de verschijning van dit deel zo goed als van de overige delen van Het Koninkrijk der Nederlanden in de tweede wereld- oorlog ligt (dat vloeit uit de positie van het Rijksinstituut voort) bij de minister die tot dat verschijnen machtiging gaf. Ik wil aan die verantwoordelijkheid niet tornen en evenmin aan de waarde van de bemoeienissen die anderen (alweer: bestuur en medewerkers van het instituut in de eerste plaats) met de door mij geschreven tekst hadden, wanneer ik er van getuig dat ik mij als auteur zelf verantwoordelijk beschouw voor hetgeen hier wereldkundig gemaakt wordt. Ik heb, mij zettend tot het schrijven van dit werk, geen enkel falen met de mantel der liefde willen bedekken. Ik had, ik heb, slechts één behoefte: in dit relaas alles op te nemen wat mij historisch relevant lijkt. Serieuze geschiedschrijving is zonder die volstrekte openhartigheid, zonder politieke en geestelijke vrijheid, ondenkbaar. Welnu, wanneer één ding mij kracht gegeven heeft, het in '55 ondernomen waag- en werkstuk te brengen op het punt waarop het thans beland is, dan wel het besef, in volledige vrijheid te arbeiden aan een taak waarvan ik dan de lengte onderschat mag hebben, maar niet de zwaarte. Dat mij die taak werd toevertrouwd, heb ik gevoeld als een dure verplichting en als een kostelijk voorrecht. L. DE JONG Inhoud Hoofdstuk i - Paleis Noord einde 1     Overgang 6 Hoofdstuk 2 - Negentiende eeuw 11     Thorbecke 14     Doorbraak van het kapitalisme 16     Kuyper en de Savornin Lohman 23     Schaepman en de katholieken 26     De socialisten 30 Hoofdstuk 3 - De eerste wereldoorlog en zijn gevolgen 35     November ’18 40     De nawerking 47     ‘Nooit meer oorlog!’ 52 Hoofdstuk 4 - Een conservatief land 64     Modernisering der productie 79     Sociale tegenstellingen 85 Hoofdstuk 5 - De diepe crisis 105     Eerste ordening 110     De werkloosheid 114 Hoofdstuk 6 - Hitler’s opkomst 131     Van Braunau naar München 136     Van München naar Berlijn 144     Nederland en de Machtübernahme 151 Hoofdstuk 7 - ‘De Zeven Provinciën’ 156     Nederland en Indië 163 Hoofdstuk 8 - Colijn en de ‘aanpassing’ 178     'Aanpassing' en ordening 186     Effect op Indië 198 Hoofdstuk 9 - Het protest van links 202 klik op de pijlpunt links voor de volledige inhoud Hoofdstuk 10 - Het rechts-autoritair protest 216     Mussolini 219     Nederlandse bewonderaars 224     Rechts-autoritaire organisaties 229     ‘Landbouw en Maatschappij' 232     Katholiek fascisme 235     Fascisten-van-de-daad 242     De NSNAP’en 247 Hoofdstuk 11 - Mussert en de NSB 254     Opmars 265     Mussert naar Indië 276     Het karakter der beweging 279     De NSB en het antisemitisme 295     Mussert tussen Mussolini en Hitler 302     De NSB wordt teruggedrongen 309     Mr. M. M. Rost van Tonningen 336     Na de nederlaag van '37 342 Hoofdstuk 12 - De andere fascisten 349     Terugblik 362 Hoofdstuk 13 - ‘Das dritte Reich’ 365     Van der Lubbe en de Rijksdagbrand 372     Gelijkschakeling 387     Jodenvervolging 408     De voorbereiding der aggressie 416 Hoofdstuk 14 - Nederland en Duitsland 428     De politiek der grote mogendheden 430     De Spaanse burgeroorlog 436     Economische betrekkingen met Duitsland 438     Publieke opinie 442     De eerste vluchtelingen 446     Een internationaal vraagstuk 452     Nederlands beleid 455     Het Comité voor Bijzondere Joodse Belangen 462     Prof. dr. D. Cohen 465     Het Joodse Vluchtelingencomité 469     Na de Anschluss 477     De Reichskristallnacht 481     De eerste kampen 489     De politieke vluchtelingen 493     Duitse nationaal-socialisten in actie 506     Prins Bernhard 518 Hoofdstuk 15 - De defensie 530     De bezetting van het Rijnland (maart '36) 536     Achterstand 543     Anschluss en Sudetencrisis (1938) 555     De crisis van lente '39 564     Het debat over het krijgsbeleid 571     Andere vormen van verdedigingsvoorbereiding 580 Hoofdstuk 16 - Van Colijn naar De Geer 590     De zaak-Oss 595     De val van Colijns vierde kabinet 597     Zes weken crisis 600     De SDAP 603     De Geers formatie 607     De minister-president 612     De overige ministers 617     Het Duits-Russisch bondgenootschap 632     De CPN 636     Mobilisatie 641     Oorlog 651 Bijlage - De Nederlandse kabinetten 1918-1939 655 Lijst van illustraties 661 Lijst van kaarten 664 Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

15.

Boeknummer: 00346   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 2 Neutraal Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1969)    [ dr. L. de Jong] Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 2 Neutraal voor het Voorwoord zie ook boek 00345 Inhoud Hoofdstuk i - Koningin Wilhelmina    1     Jeugd en. vorming van de Koningin    14     Koningin der Nederlanden    26 Hoofdstuk 2 - De eerste weken    45     Op wacht    53     Hitler heeft haast    62 Hoofdstuk 3 - Het Venlo-incident    73     Voorgeschiedenis    84     De overval    95     Gevolgen    97 Hoofdstuk 4 - Het eerste alarm    105     Effect    120 Hoofdstuk 5 - De neutraliteit als probleem    129     Regeringsbeleid    140 Hoofdstuk 6 - Tussen twee vuren    150     Scheepsverliezen    158     Oorlogseconomie    103 Hoofdstuk 7 - De conflicten met generaal Reynders    171     Het dispuut over het krijgsbeleid    182 Hoofdstuk 8 - Het tweede alarm    199 Hoofdstuk 9 - Generaal Winkelman treedt op    211     De contacten met België, Frankrijk en Engeland    227 Hoofdstuk 10 - April '40    242     De ‘Vijfde Colonne’    249     Staat van beleg    267 Hoofdstuk 11 - ‘Fall Gelb'    283     De Duitse spionage    286     Het aanvalsplan    296     ‘Sport en Spel’    308     De Militarverwaltung    315     Wat wist men aan Nederlandse kant?    321 Hoofdstuk 12 - De Nederlandse krijgsmacht    324     Uitrusting    325     Kader en manschappen    343     De stellingen en de opstelling    349     Slotsom    361 Hoofdstuk 13 - De ‘boze droom’    364     Het vooruitzicht van langdurige strijd    365     Het vooruitzicht van een Duitse bezetting    378     Balans    388 Hoofdstuk 14 - Codewoord ‘Danzig'    395     Het Duitse memorandum    399     De missie van Kiewitz    402     Voorzorgsmaatregelen    406     'Fall Gelb'    414 'Morgenvroeg bij het aanbreken van de dag’    417     Naar de bruggen    432     Koningin en ministers    450 Lijst van illustraties    457 Lijst van kaarten    460  Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

16.

Boeknummer: 00347   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 3 Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1970)    [dr. L. de Jong] Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 3 MEI 1940 Inhoud Hoofdstuk 1 - Vrijdag 10 mei        1        De strategische verrassing       3         ‘Een vlammend protest’       35        In Berlijn        51        Algemeen Hoofdkwartier       54        Zuid-Limburg       65        Maaslinie en Peel-Raamstelling       70        Van Mook tot Arnhem       82        De IJsellinie       87        De noordelijke provincies       94        De evacuaties       97        Het begin van de Vijfde Colonne-paniek       103        De eerste arrestaties en interneringen       115        Tussen Haarlem en Hoek van Holland        119        Rotterdam       129        Van Nieuwe Waterweg tot Hollands Diep       136        De komst der Fransen       143        Londen       148        Balans       157 Hoofdstuk 2 - Zaterdag II mei       168        De Vijfde Colonne-paniek       169        Arrestaties en interneringen       181        De Grebbelinie       185        Noord-Brabant       196        Vesting Holland       207        Optimisme       224 Hoofdstuk 3 - Zondag 12 mei       228        De val van de Wonsstelling       229        Grebbelinie       232        Vesting Holland       248        Militaire Luchtvaart       258        Het prinselijk gezin vertrekt       260        De ministerraad       264        Avond        272 Hoofdstuk 4 - Maandag 13 mei       275        Bezuidenboutseweg 30       277        De koningin vertrekt       279        De ministers       282         ‘Tot de laatste man standhouden’       292        Komwerderzand       294        Vesting Holland       296        De val van de Grebbelinie       306        Terugtocht       322 Hoofdstuk 5 - Dinsdag 14 mei       336        Colijn       338        Doorvechten!        341        Rotterdam: ultimatum       343        Rotterdam: bombardement en brand       354        Rotterdam: overgave       367        Winkelman capituleert       385        Landmacht       398        Marine       413        De vluchtelingen       398         ‘W ij hebben de strijd gestaakt’       413        IJmuiden       418 Hoofdstuk 6 - Londen       423 Hoofdstuk 7 - De strijd in Zeeland en zijn nasleep       433        De Zeeuwse eilanden.        436      België en Frankrijk       445 Hoofdstuk 8 - Balans       460        De verliezen       460        De Duitse buit       462        De ‘Vijfde Colonne’       464        De nederlaag       469        De krenking       476 Lijst van illustraties       482 Lijst van kaarten       487 Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag ;

17.

Boeknummer: 00348   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 4 eerste helft Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1972)    [dr. L. de Jong] Inhoud Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 4 MEI 1940 - MAART 1941 Hoofdstuk 1 - De Militarverwaltung komt en gaat       1        Na Rijsoord       4        De greep naar pers en radio       7        Het centrale gezag       14        Hitlers beleid       21        Winkelman       28        Seyss-Inquart arriveert       35 Hoofdstuk 2 - De heersers       44        Seyss-Inquart       46        De opzet van het Reichskommissariat       60        Himmler en Rauter       65        Het onderdrukkingsapparaat       75        Schmidt       86        Wimmer, Fischböck, Bene       90        Coördinatie       95        Christiansen       100        Het garnizoen       105        Op kosten van Nederland       108        In strijd met het volkenrecht        110 Hoofdstuk 3 - Onder controle       114                De secretarissen-generaal       116        Snouck Hurgronje       131        Ringeling       133        Scholtens       134        Van Poelje       135        Tenkink       137        Trip       138        Spitzen       140        Six       141        Frederiks       142        De eerste ontslagen op de bestuurssector       146        Hirschfeld       150 Hoofdstuk 4 - Werken voor de vijand       159        Winkelmans richtlijnen       161        Overstag       165        Ringeling en de Artillerie-Inrichtingen       170      Vliegvelden voor de Luftwaffe       174        De spoorwegen       180        Militaire productie       184        Export van werklozen       189        Terugblik       194 Hoofdstuk 5 - Mussert presenteert zich       204        De bespreking met Leutnant Töpfer       206        Alles loopt mis       210        Rost van Tonningens terugkeer       215        Nieuwe moeilijkheden       218        De ‘Hagespraak der bevrijding’       218 Hoofdstuk 6 - Zes bewogen weken       229        De demobilisatie en de terugkeer der krijgsgevangenen       237        Engeland vecht door       242        Herwonnen zelfbewustzijn       248 klik op de pijlpunt links voor het volledige voorwoord Hoofdstuk 7 - Anjerdag en zijn nasleep       258        Tegenmaatregelen       268        Winkelmans laatste verzet       278        Het erewoord der beroepsofficieren       286        Hulp aan de Duitse oorlogsvoering       303 Hoofdstuk 8 - Een compromisvrede ?        308        De eerste groep Indische gijzelaars       311        Plesmans vredespoging       319        Een telegram naar Batavia       324        De tweede groep Indische gijzelaars       326        De missie Jongejan-Boerstra       328 Hoofdstuk 9 - De ‘Nieuwe Orde’       333        Roof, vordering en aankopen       336        De kapitaals-Verflechtung mislukt       344        De opheffing van de deviezengrens       349        Staatsfinanciën       357        Oorlogsschade       360        Touwtrekken om de productie       368        Daling van de levensstandaard       374 Hoofdstuk 10 - Seyss-Inquart zoekt een basis       379        Naar de Siebener-Ausschuss        382        Prof. Snijder en zijn Cultuurkring       387         ‘Geen voorkeur voor enige partij’       391        Seyss-Inquarts eerste rapport       407 Hoofdstuk 11 - Rost van Tonningen faalt       414        Het NW overvallen       420        Arbeiderspers       428        Vara       438        SDAP       443        Mislukt       454 Voorwoord Nu mijn werk de periode van de Duitse bezetting genaderd is, heb ik de behoefte, vooraf een enkele opmerking te maken. Ik ben mij bewust, een taak ter hand te nemen die in enkele wezenlijke opzichten moeilijk op bevredigende wijze uitgevoerd kan worden. Geschiedschrijving tracht een herschepping te zijn van het verleden - maar hoe kan ik, om slechts dat ene te noemen, de duur, het tartend-trage tijdsverloop van die vijf bezettingsjaren onder woorden brengen? Hoe het gestadig toenemen der verschrikkingen zoals dat door de toen levenden ondergaan is ? Hoe de gebondenheid aan het wereldnieuws die uit de dagelijkse ergernis en verontwaardiging voortvloeide? Wij weten niet eens, hoeveel mensen in bezet gebied van de zomer van ‘40 af regelmatig naar de Londense uitzendingen luisterden. Wèl weten wij dat veruit de meeste Nederlanders ‘leefden’ op het nieuws van de oorlog - d.w.z. op de als regel schaarse en zich tot de buitenkant der gebeurtenissen bepalende berichten die van Geallieerde zijde doorgegeven werden. Daarbij moet men dan onmiddellijk aantekenen dat zeer velen onder die Nederlanders de neiging hadden (gevolg van de druk waaraan men blootstond) om dat nieuws uitzonderlijk optimistisch te interpreteren. Het latere perspectief, het historische, werkt vertekenend. Objectief en achteraf gezien doorstond de Nederlander vijf bezettingsjaren of, voorzover hij in een groot deel van het zuiden des lands woonde, bijna vier-en-een-half; subjectief en toentertijd beleefde hij een periode van gestadig toenemende verarming, druk en terreur die, aldus zeer velen, onmogelijk langer dan nog enkele maanden kon duren - die optimistische verwachting schoof gelijk met de tijd op. Verarming, druk en terreur zal ik trachten te schetsen in de vele vormen waarin zij zich voordeden, maar voor ik daartoe overga, wil ik herinneren aan het woord van Sartre die, kort na de bevrijding van Parijs schrijvend, er zijn Engelse lezers die geen denkbeeld hadden van hetgeen een bezetting betekende, op wees, dat ‘de verschrikking ... ondragelijk was en dat wij er ons uitstekend aan konden aanpassen.*1 *1J. P. Sartre: ‘Paris sous l occupation’ in La France libre (Londen), no. 49 (15 nov. 1944), p. 12. Het zou onjuist zijn, bij de schildering van de bezettingsjaren gebruik te maken van een palet waarop alleen de kleuren grijs en zwart voorkomen. klik op de pijlpunt links voor het volledige voorwoord Juist in de nood konden de simpelste dingen des levens sterke geluksgevoelens opwekken. Zijn er niet velen die ook jaren later in alle eerlijkheid bekenden dat zij nooit intenser geleefd hadden dan in de periode der bezetting ? Er is toen veel gehuild - er is toen veel gelachen, en het is ook die ambivalentie (ambivalentie van situaties en van gevoelens) die het moeilijk maakt, van de jaren ’40-’45 een voor de tijdgenoot herkenbaar beeld op te roepen. Ik wil verder gaan en wel bekennen dat ik er ook geenszins naar gestreefd heb, mijn relaas binnen de perken te houden van dat voor de tijdgenoot herkenbare beeld. ‘De tijdgenoot’ is trouwens een abstractie; de velen die nog in leven zijn van hen die de bezetting doorstonden, hebben elk hun eigen herinneringen. Zoveel overlevenden, zoveel herinneringsbeelden. Die beelden stemmen slechts in één opzicht overeen: ze zijn individueel, ze zijn beperkt. Want het was misschien wel de meest wezenlijke karaktertrek van de bezettingstijd dat men van datgene wat zich buiten het eigen bestaan en de eigen kring afspeelde, bitter weinig wist. De pers stond onder repressieve censuur en was in haar berichtgeving goeddeels een instrument geworden van Duitse propaganda; de vrijheid van vergadering was opgeheven; gemeenteraden en provinciale staten voerden, tot zij in de herfst van ‘41 verdwenen, een schijnbestaan; Eerste en Tweede Kamer kwamen in het geheel niet bijeen en het land werd onder Duitse supervisie en in menig opzicht volgens Duitse richtlijnen administratief bestuurd door de secretarissen-generaal der verschillende departementen. Die Duitse supervisie, die Duitse richtlijnen en de beleidsoverwe- gingen dier Nederlandse hoofdambtenaren droegen een geheim karakter. Zo is het, in wezen, tot het einde der bezet- ting gebleven - met dien verstande dat, terwijl het officiële nieuws steeds schraler werd, de redacties van de illegale bladen er in toenemende mate in slaagden, inlichtingenbronnen op de departementen aan te boren. Dat nam veel tijd. Bovendien kreeg lang niet iedereen nummers van illegale bladen in handen. Wat de Londense radio (Radio Oranje en BBC) aan ‘binnenlandse’ informatie bracht, was, behalve in de laatste bezettingswinter, steeds geruime tijd bij de feiten ten achter, veelal schaars en soms onbetrouwbaar. Dat alles tezamen gaf de periode der bezetting het karakter van volstrekte-ondoor- zichtigheid. Pas nu kunnen wij nauwkeurig en in detail overzien hoe de vertegenwoordigers van het Derde Rijk (de werkelijke machthebbers), al hun onderlinge tegenstellingen ten spijt, systematisch getracht hebben, het Nederlandse volk in te schakelen bij de Duitse oorlogsinspanning en te forceren tot aanvaarding van het nationaal-socialisme - het eerste met meer succes dan het tweede; overzien kunnen wij de actie der Nederlandse nationaal-socialisten, dromend van de dag waarop hun Mussert (of Kruyt, of van Rappard, of Feldmeijer) het in ons land voor het zeggen zou hebben; overzien kunnen wij het beleid van de secretarissen-generaal, beter misschien: van de verschillende secretarissen-generaal, want er is na een korte aanloop eigenlijk geen sprake meer geweest van gemeenschappelijk beleid; overzien kunnen wij, zij het soms met pijnlijke lacunes, de bedrijvigheid der illegale groeperingen waaraan, van een vroeg stadium af, bij alle solidariteit in de strijd tegen de vijand en zijn handlangers, politieke tegenstellingen niet vreemd waren; overzien kunnen wij óók het beleid van de Nederlandse regering te Londen - en daarbij was mijn conclusie dat zij over het algemeen tot in de voor- zomer van 1944 weinig feitelijke invloed uitgeoefend heeft op de ontwikkelingen in bezet gebied. Dat laatste is voor de verdere indeling van mijn werk van speciaal belang. Op grond van die conclusie komt het mij namelijk zinvol voor om dit deel en de eerstvolgende delen te concentreren op de beschrijving van de worsteling die, tegen de achtergrond van het algemene oorlogsverloop, tot in die voorzomer van ‘44 in bezet Nederland gevoerd is; het is mijn voornemen, daarbij de lotgevallen van al diegenen (krijgsgevangenen, dwang- arbeiders, geïnterneerden, politieke en andere gevangenen, gedeporteerde Joden) die als het ware uit de Nederlandse samenleving gelicht werden, apart te beschrijven. Daarna komt het beleid van de regering te Londen, met inbegrip van de strijdkrachten, de koopvaardij, Suriname en de Antillen, aan de orde tot het moment (voorzomer ’44) waarop uit Londen de impuls komt tot coördinatie van de illegaliteit en waarop na het fiasco van het Englandspiel het zenden van wapens naar de illegale groepen hervat wordt. Er resten dan nog het laatste bezettingsjaar en Nederlands-Indië vóór en tijdens de Japanse bezetting. Het slotdeel zal het karakter dragen van een epiloog. In dat slotdeel zullen ook de in de verschillende drukken aangebrachte correcties opgenomen worden alsmede de kritische beschouwingen die dan naar aanleiding van de verschijning der successieve delen in de pers of in vaktijdschriften gepubliceerd zijn. Ik beschouw het als een integraal onderdeel van de opdracht die mij verleend werd om de kritiek op mijn werk in dat werk zelf op te nemen. Het nageslacht moet niet alleen van mijn visie kennis kunnen nemen maar ook, en tegelijk, van de visies van mijn critici. L. DE JONG Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

18.

Boeknummer: 00349   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 4 tweede helft Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1972)    [dr. L. de Jong] Inhoud Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 4 tweede helft Hoofdstuk 12 - De aanloop tot de Nederlandse Unie 459         Eendracht of eenheid? 460         Kritiek op het vooroorlogs bestel 464         Het Driemanschap 473         De eerste aanloop 480         De tweede aanloop 496         De derde aanloop 500 Hoofdstuk 13 - Twee beslissende maanden 505         De Nederlandse Unie steekt van wal 505         Eykmans brochure 512         Het anti-revolutionair réveil 514         Invasie van Engeland ? 523         Mussert krijgt een streepje voor 525         De WA komt in actie 541         Mussert bezoekt Hitler 548         Invasie van Engeland gaat niet door 551         Publieke opinie 553         NSB: gehate minderheid 557 Hoofdstuk 14 - In de pas! 561         Pers 566         Radio 601         Opbouwdienst 618         Boekenzuivering 626         Oprichting van de Winterhulp Nederland 631         Balans 636 Hoofdstuk 15 - De eerste illegalen 638         De ‘Geuzen’ 639         Paramilitaire groepen 643         Spionage 651         Ondergrondse pers 661         Beleid van de politie 674 klik op de pijlpunt links voor de volledige inhoud Hoofdstuk 16 - Het begin der Jodenvervolging 689         De eerste maanden 691         Het beleid der secretarissen-generaal 699         De eerste protesten 708         De kerken 714         De Joden uit overheidsdienst verwijderd 725         Cleveringa’s toespraak 736 Hoofdstuk 17 - Groeiende verontwaardiging 747         Engeland komt sterker te staan 750         Winter 756         NSB 758         Nationaal Front 763         Nederlandse Unie 766         WA tegen Unie 779         Het Driemanschap valt bijna uiteen 785         De Winterhulp wordt afgewezen 789         Mandement tegen de NSB 794 Hoofdstuk 18 - De Februaristaking 800         Nieuwe anti-Joodse maatregelen 807         Vechtpartijen 814         Razzia 828         Communistische Partij Nederland 834         De staking 851         Reacties 862         De achttien doden 874 Bijlage - Datumlijst van de belangrijkste gebeurtenissen 879 Lijst van illustraties 884 Lijst van kaarten 886 Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

19.

Boeknummer: 00350   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 5 eerste helft MAART 1941 - JULI 1942 Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1974)    [dr. L. de Jong] Inhoud Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 5 eerste helft MAART 1941 - JULI 1942 Hoofdstuk 1 - Lente ’41 1         Oorlogsverloop en -perspectief 5         Publieke opinie 15         Het Duitse spel 28         Nationaal Front 32         Nederlandse Unie 36         Straatterreur 47         Mussert 55         Fall Barbarossa 69 Hoofdstuk 2 - Na de 22ste juni 81         Eerste reacties 87         ‘Nederlanders, blikt naar het oosten!’ 96         Opheffing der politieke partijen 130         Publieke opinie 141         De Sowjet-Unie houd stand 163 Hoofdstuk 3 - Vrij baan voor de NSB ! 171         NSB contra NSNAP 176         Seyss-Inquart bij Hitler 181         De NSB ‘enig toegelaten partij’ 187         Nationaal Front 192         Nederlandse Unie 196         Twee eedsafleggingen 208         Opnieuw: de gehate minderheid 219 Hoofdstuk 4 – Gelijkschakeling 228         Verduitsing 231         Bestuursapparaat 237         Goedewaagen en zijn departement 249         Kultuurkamer en Kultuurraad 256         Pers 267         Radio 307         Van Dam en het onderwijs 318         Bijzonder onderwijs: het eerste treffen 335         Vakcentrales 349         Het katholiek réveil 361         CNV 380         Organisaties van werkgevers 382         Naar het Nederlands Arbeidsfront 380         Landbouw-organisaties 389         Verenigingswezen 394         Organisaties op het gebied van de volksgezondheid 402         Balans 413 Hoofdstuk 5 - Verscherpte controle 418         Het persoonsbewijs 422         De politie 434         Terugblik 448 Hoofdstuk 6 - Naar het ghetto 456         Joodse Coördinatie-Commissie en Joodse Raad 482         Registratie der Joden 503         Isolering 516         Visser contra Cohen 545         Roof 554         Overzicht 581 Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

20.

Boeknummer: 00351   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 5 tweede helft MAART 1941 - JULI 1942 Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1974)    [ ] Inhoud Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 5 tweede helft MAART 1941 - JULI 1942 Hoofdstuk 7 - Amerika komt in de oorlog 587         Engeland nog steeds in het defensief 589         Roosevelts Victory-Program 599         Pearl Harbor 603         Indië veroverd 629         Arbeidsinzet 634 Hoofdstuk 8 - Van kerken en kunstenaars 645          Hitler: ‘voorlopig geen kerkstrijd!’ 651          Hervormden / Gereformeerden 664          Convent der Kerken 677          Bijzonder onderwijs: het tweede treffen 691          Episcopaat 704          Titus Brandsma 712          De kunstenaars en de Kultuurkamer 724 Hoofdstuk 9 - De illegaliteit 754          ‘Pilotenhulp’ 755          Sabotage 759          De proclamatie van Schrieke, Hirschfeld en Frederiks 763          Illegale pers 768          De illegale CPN 779          De OD 796          Vorrink / Het Parool 807          Het Grootburgercomité 814 Hoofdstuk 10 - Contact met Londen 820          Engelandvaart 822          De ‘Zweedse Weg’ begint 827          Londen contra Abwehr en Sicherheitspolizei 829          Spionagegroepen 839          Geheime agenten 847          Een weg via het strand 854          Begin van het Englandspiel 870          Weer: via het strand 885          Nieuwe arrestaties 892          Nabeschouwing 894 Hoofdstuk 11 - Een Tweede Front? 899          Plan for Holland 909          Duitse maatregelen 914          Publieke opinie 933 Hoofdstuk 12 - Naar de Endlösung 938          Legale emigratie 957          Competentie-conflicten in bezet Nederland 966          Verantwoordelijkheden 986          De Jodenkartotheek van de Zentralstelle 999          ‘Emigratie’ der Duitse Joden’ 1002          De Joodse werkkampen 1005          Gedwongen verhuizingen 1016          Invoering der Neurenberger wetten 1023          Reacties in niet-Joodse kringen 1025          De Jodenster 1032          Laatste voorbereidingen 1046 Bijlage 1 - Datumlijst van de belangrijkste gebeurtenissen 1059 Bijlage 2 – Overzicht van de SS-rangen 1066 Bijlage 3 - De geheime agenten, juni 1941 - juni 1942 1068 Lijst van illustraties 1069 Lijst van kaarten 1071 Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

21.

Boeknummer: 00352   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 6 eerste helft JULI 1942 - Mei 1943 Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1975)    [dr. L. de Jong] Inhoud Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 6 eerste helft JULI 1942 - Mei 1943 Hoofdstuk 1 - Jodendeportaties, eerste fase 1         Protesten 10         Naar een nieuw systeem 23         Nederlandse Spoorwegen 37         Vlucht en onderduik 41         Uitzonderingen ? 50 Hoofdstuk 2 - Waar blijft het Tweede Front? 55         De fietsenvordering 57         De vijf gijzelaars van Rotterdam 62         De landing bij Dieppe en haar gevolgen 76 Hoofdstuk 3 - De illegaliteit 87         Eerste falsificatie- en verzorgingsgroepen 89         Illegale pers 124         Spionagegroepen / Verbindingen met Londen 135         Sabotage 156         CPN 160         De OD 173         Nationaal Comité 186         Het Spiel tegen Vorrink 195         Terugblik 213 Hoofdstuk 4 - Jodendeportaties, tweede fase 216         De Joodse werkkampen leeggehaald 223         Rol van de politie 230         In de val 241         De Joodse Raad 247         De ‘stempels’ en ‘lijsten’ 255         Candidaten voor emigratie 262         Bestemd voor Theresienstadt 270         De gemengd-gehuwden 278         'Rüstungs-Juden 282         ‘Diamant-Juden’ / het ‘120 000 stempel’ 286         ‘Christen-Juden’ 289         De Calmeyer-gevallen 293         Terugblik 303         Nieuwe ophaalacties 305         Het Judendurchgangslager Vught 316         Het leeghalen der woningen 321         Hulp aan Joden 325         De ‘Jodenjagers’ 345         Naar de derde fase 353 Hoofdstuk 5 – De ‘foute’ sector 358         Mussert 359         Organisatie der NSB 363         Financiën 365         Leden 367         De geheime dienst der NSB / Denunciaties 377         De WA 386         De SS 390         ‘Foute’ gezagsdragers 405         Duitse semi-militaire hulpdiensten 417         ‘Oostfront-vrijwilligers’ 421         ‘Oostinzet’ 430         Departement van Volks voorlichting en Kunsten / Kultuurkamer 445         Nederlands Arbeidsfront 458         Nederlandse Landstand 461         Winterhulp / Volksdienst 468         Nederlandse Arbeidsdienst 476         Slot 489 Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

22.

Boeknummer: 00353   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 6 tweede helft Juli 1942 - Mei 1943 Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1975)    [dr. L. de Jong] Inhoud Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 6 tweede helft Juli 1942 - Mei 1943 Hoofdstuk 6 - Ommekeer 493 Hoofdstuk 7 - December ’42 - Februari '43 521         Een regering-Mussert? 522         Troostprijs 536         De sector van het hoger onderwijs 547         Studenten naar Duitsland ? 569         Prinses Margriet 577         Stalingrad 579         Seyffardt geliquideerd / De razzia’s op jongeren 587         Gevolgen 597 Hoofdstuk 8 - ‘In naam van het recht’ 611         ‘Normale’ rechtspraak 612         Schrieke 616         Vrederechtspraak 619         Hoge Raad 629         Protesten tegen Ommen 641 Hoofdstuk 9 - Toenemend verzet 668         De artsen-demonstratie 669         De aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister 680         De strijd om de loyaliteitsverklaring der studenten 704         Bombardementen / Schaarste 729         Evacuatie en afbraak 731         Arbeidsinzet 745 Hoofdstuk 10 - De April-Mei stakingen 765         Vrijdag 30 april 772         Nederlandse Spoorwegen 783         Zaterdag 1 mei 793         Zondag 2 mei 795         De stakingen verlopen 802         Effect 809 Bijlage - Datumlijst van de belangrijkste gebeurtenissen 827 Lijst van illustraties 833 Lijst van kaarten 835 Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

23.

Boeknummer: 00354   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 7 eerste helft Mei 1943 - Juni 1944 Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1976)    [ dr. L. de Jong] Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 7 eerste helft Mei 1943 - Juni 1944 Inhoud Hoofdstuk 1 - Verarmend Nederland 1         Duits offensief 5         Nederlands defensief 14         Vorderingen 36         Vervoer 61         Steenkolen 70                  Industrie 79         Bouwsector 112         Collaboratie 115         Agrarische sector 125         Visserij 148         Distributie van levensmiddelen 150         Prijsbeheersing 172         Vermogens / Inkomens 176         De zwarte markt 186         De Duitse zwarte aankopen 207         ‘Zwevende koopkracht’ / Financiële         plundering 226         Criminaliteit 251         Volksgezondheid 255         Terugblik 260 Hoofdstuk 2 - Jodendeportaties, derde fase 270         Sterilisatie der gemengd-gehuwden 274         De laatste grote razzia’s 286         Wat wist men van Auschwitz en Sobibor? 308         Terugblik op de deportaties 348 Hoofdstuk 3 - Slot der Jodenvervolging 381         De legale rest 381         Vermogensliquidatie 401         Antisemitisme 416         De jacht op de Joodse onderduikers 423         Weinreb 428         De Joodse onderduik 442 Hoofdstuk 4 - ‘Vóór de herfstbladeren, vallen’ 463 Hoofdstuk 5 - Rauters offensief 505         De dood van Generalkommissar Schmidt 510         Harster wordt overgeplaatst 518         Confiscatie der radio’s 522         Artsencrisis 533         Studenten / Hoger onderwijs 542         Werken in Duitsland 557         Arbeidsinzet 568         Jacht op onderduikers 613         De Tweede Distributiestamkaart 625         Een ander Nederland 658  Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

24.

Boeknummer: 00355   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 7 tweede helft Mei 1943 - Juni 1944 Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1976)    [dr. L. de Jong] Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 7 tweede helft Mei 1943 - Juni 1944 Inhoud Hoofdstuk 6 - Hulp aan onderduikers 665         Distributiebescheiden 674         Persoonsbewijzen en andere identiteitspapieren 679         De PBC / De dood van Gerrit van der Veen 691         Diverse verzorgingsgroepen 704         De LO/LKP 707         ‘Kleykamp’ gebombardeerd 769         Financiële hulp 776         ‘Zeemanspot’ / Nationaal Steunfonds 779 Hoofdstuk 7 - Ander illegaal werk 806         Illegale pers 808         Illegale bellettrie 833         Nationaal Comité van Verzet 840         Spionage 850         Zwitserse Weg 892         ‘Pilotenhulp’ 9l0         CS-6 924         Illegale CPN 934         Raad van Verzet 943         Zelfbescherming 967         Terugblik 988 Hoofdstuk 8 - De illegalen 994         Verzet en illegaliteit 995         Illegale werkers 1OO5         Techniek 1018         Spanningen 1029         Voortrekkers 1046 Hoofdstuk 9 - Coördinatie der illegaliteit? 1053         Vaderlands Comité 1062         De OD 1069         Conflicten 1087         Val van het Nazi-regime? 1105         Bosch van Rosenthals coördinatie-poging 1138         ‘De Kem’ 1147         Van Heuven Goedhart vertrekt 1152         Prof. Rutgers vertrekt 1155         De regering grijpt in 1161 Hoofdstuk 10 - NSB en SS 1178         Demoralisatie 1180         Musserts worsteling 1184         Landstorm Nederland 1202         Nederlandse Landwacht 1204         ‘Silbertanne’-moorden 1213 Hoofdstuk II - Naar ‘D-Day’ 1234         Oorlogsverloop 1243         Festung Europa 1262         Kustverdediging 1271         Inundaties / Evacuaties 1278         ‘Spitten voor de Moffen’ 1283         Razzia op Zigeuners 1297         Ausnahmezustand 1307         Publieke opinie 1312         ‘Over lord’ 1317 Bijlage - Datumlijst van de belangrijkste gebeurtenissen 1329 Lijst van illustraties 1335 Lijst van kaarten 1338 Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

25.

Boeknummer: 00356   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 8 eerste helft Gevangenen en Gedeporteerden Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1978)    [dr. L. de Jong] Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 8 eerste helft Gevangenen en Gedeporteerden Inhoud Hoofdstuk 1 - Het Duitse systeem 1         Himmler en de Gestapo '33—'39 9         Concentratiekampen '33-'39 14         Rechtspraak '33-39 22         Oorlog 27         Rechtspraak '39-45 28         Schutzhäftlinge '39-45 35         Nacht-und-Nebel-gevangenen 41         Executies en massale uitroeiing 49         Medische experimenten 64         Concentratiekampen ’39-’45: drie fasen 73         De ‘officiële’ kampen en hun Aussenkommandos 74         Gevangenen: kategorieën en aantallen 80         SS-ondememingen 86         Van de eerste naar de tweede fase 93         De gevangenen en de oorlogsproductie 102         Totaalcijfers 111         Slot 115 Hoofdstuk 2 - Krijgsgevangenen 118         De groep der generaals 125         De Colditz-groep 127         De Stanislau / Neu-Brandenburg-groep 132         De groep uit '43 146         Terugblik 155 Hoofdstuk 3 - Gijzelaars 157         Indische gijzelaars 160         Duits beleid 173         Acht executies 176         De Brabantse kampen 184 Hoofdstuk 4 - ‘Politieke gevangenen’ 203         Vervolging 204         Arrestatie 219         Verhoor 224         Gevangenschap 248         Berechting 302         Doodstraf 341         Transport 358         Gevangenissen en tuchthuizen in Duitsland 360 Hoofdstuk 5 - Het concentratiekamp 374         De SS 378         Aankomst 411         Eén dag 415         Werk 433         Appèls 440         Koude 443         Honger 445         Ziekzijn 454         Slechte en minder slechte kampen 460         Pakketten 470         De Kapo’s 479         Reacties 497         Groepsverschillen 517         Verzet 537         Slot 545 Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

26.

Boeknummer: 00357   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 8 tweede helft Gevangenen en Gedeporteerden Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1978)    [dr. L. de Jong] Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 8 tweede helft Gevangenen en Gedeporteerden Inhoud Hoofdstuk 6 - Concentratiekampen in Nederland 551         Schoorl 553         Amersfoort 555         Ommen 596         Vught 6oó         Terugblik 658 Hoofdstuk 7 - Gedeporteerde Joden 663         Barneveld 674         Judendurchgangslager Vught 677         Westerbork 689         Theresienstadt 730         Bergen-Belsen 736         Trein naar ‘Polen’ 746         De Kosel-groep 752         Auschwitz 763         Sobibor 822 Hoofdstuk 8 - Terugblik 841 Hoofdstuk 9 - Hulp van buiten 852         Hulporganisaties 857         Hulp aan krijgsgevangenen 878         Hulp aan gijzelaars 882         Hulp aan gevangenen in gevangenissen 882         Hulp aan gevangenen in concentratiekampen in Nederland 885         Hulp aan gevangenen in concentratiekampen in Duitsland 891         Hulp aan gedeporteerde Joden 904         Slot 921 Bijlage - Overzicht van de SS-rangen 931 Lijst van illustraties 933 Lijst van kaarten 935 Lijst van tabellen 936 Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

27.

Boeknummer: 00358   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 9 eerste helft Londen Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1979)    [dr. L. de Jong] Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 9 eerste helft Londen Inhoud Hoofdstuk 1 - Eerste maanden 1         Begin 5         Wilhelmina 10         Eerste wetsbesluiten 14         Vluchtelingen 21         Strijdkrachten 29         Koopvaardij 38         Verdeeldheid 43         De koningin grijpt in 75         De Geers ‘desertie’ 90 Hoofdstuk 2 - Koningin en minister-president 97         Wilhelmina 103         Engelandvaarders 122         Gerbrandy 129 Hoofdstuk 3 - Gerbrandy’s eerste jaar 144         Nieuwe verdeeldheid 146         Geïnterneerde Rijksduitsers en ‘Indische gijzelaars’ 156         Van Rhijn verlaat het kabinet 168         Dijxhoorn neemt ontslag 170         22 juni '41: de Sowjet-Unie overvallen 189         Tweede kabinet-Gerbrandy 193         Amerikanen naar de West 203         Steenberghe en Welter nemen ontslag 206 Hoofdstuk 4 - Indië bedreigd 219         Indische defensie 226         Hervormingen? 231         Verhouding tot Japan 247         Samenwerking met Britten en Amerikanen 254         Naar de crisis 266         Hoofdstuk 5 - Indië valt 274         Hulp aan Indië 282         Abda-Command 294         Einde 315 Hoofdstuk 6 - Doorvechten! 330         Gerbrandy’s positie versterkt 336         Nieuwe ministers 341         Prinses Juliana / Prins Bernhard 365         Buitengewone Raad van Advies 373         Beleid jegens bezet Nederland 379         A 1 en A 6 419         Regeringsfinanciën 429         Rekenkamer 442         Diverse activiteiten 446         De West 461 Hoofdstuk 7 - Hulp aan Engelandvaarders en Joodse vluchtelingen 492         De regering en de Joden 498         Regeringscommissariaat voor de vluchtelingen 526         Zweden 537         Frankrijk en België 540         Zwitserland 563         Spanje 577         Portugal 592         Terugblik 596 Hoofdstuk 8 - Buitenlands beleid 605         Gezanten naar Moskou en naar het Vaticaan 614         Kleine en grote mogendheden 623         Duitslands toekomst 632         Atlantische samenwerking? 640         Benelux 652         Slot 656 Hoofdstuk 9 - Strijdkrachten 658         Recrutering 662         Irene-brigade 674         No. 2 (Dutch) Troop van de Commandos 682         Bij de RAF / Marineluchtvaartdienst 685         Marineschepen 694 Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

28.

Boeknummer: 00359   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 9 tweede helft Londen Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1979)    [dr. L. de Jong] Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 9 tweede helft Londen Inhoud Hoofdstuk 10 - Koopvaardij 721         Op zee 727         De Shipping 750         Vaarplicht en vordering 768         Kerstens en de reders 774         De koopvaardij onder overheidsbewind 785         Slot 790 Hoofdstuk 11 - Geheime diensten 794         De diensten en hun werk 795         Van ’t Sant 811         Opleiding en uitrusting der geheime agenten 836         Centrale Inlichtingendienst 849         SOE-Dutch vóór het Englandspiel 856         Groep-Hazelhoff Roelfzema / Kolonel de Bruyne 859         Plan for Holland / Plan B 875         Crisis in het inlichtingenwerk 888         ‘Zweedse Weg’ 897         ‘Zwitserse Weg’ 900         Bureau Inlichtingen 908         Bureau Bijzondere Opdrachten 921         Terugblik 929 Hoofdstuk 12 - ‘Englandspiel’ 936         Security-checks 941         Verloop van het Englandspiel tot juni '43 947         Waarschuwingen 987         Het Englandspiel in de tweede helft van '43 997         Dourlein en Ubbink / Schoon schip 1002         Het lot der agenten 1022         Slot 1028 Hoofdstuk 13 - Hoe Indië te bevrijden? 1041         De 7 december-toespraak 1049         Militaire zaken / bestuur 1070         Concentratie waar? 1088         Plan 1: de nieuwe vloot 1095         Plan 2: de mariniersbrigade 1097         Plan 3: de gezagsbataljons 1100         Plan 4: het legerkorps 1106         Plan 5: de luchtmacht 1114         De regering en de Geallieerde strategie 1118         Slot 1121 Hoofdstuk 14 - ‘Vernieuwd’ Nederland? 1131         De plaats van de kerken 1138         Partijwezen 1163         Staatsbestel 1183         Radiobestel 1197         Sociaal bestel 1201         Slot 1209 Hoofdstuk 15 - Bijzondere rechtspleging / Zuivering /Rechtsherstel 1212         Bijzondere rechtspleging 1213         Zuivering 1222         Rechtsherstel 1234         Slot 1238 Hoofdstuk 16 - Economische en sociale wederopbouw 1240         Voedselaankoopbureau 1241         Kerstens in moeilijkheden 1245         Netherlands Office for Relief and Rehabilitation 1249         Financiën en economie 1252         Sociaal beleid 1259 Hoofdstuk 17 - Strijd om de macht 1266         Vier wensen van de koningin 1269         Bijzondere Staat van Beleg 1298         Het apparaat van het Militair Gezag 1315         Van den Tempel en de repatriëring 1326         Conflict inzake de ‘kwartiermakers’ 1329         Van Angeren en Kerstens nemen ontslag 1332         Slot 1351 Hoofdstuk 18 - De regering en de bestuursvoorziening 1356         Provinciale en gemeentelijke besturen 1357         Vertegenwoordigende lichamen 1361         Oppositie 1373         Conflict met de koningin 1387         Slot 1394 Hoofdstuk 19 - De regering en de illegaliteit 1401         Pro en contra de OD 1403         De Staehle-zaak en haar gevolgen 1416         Van Heuven Goedhart 1421         Het telegram van 8 juni '44 1432 Datumlijst 1443 Bijlage 1 - De Londense ministeries, mei 1940- februari 1945 1449 Bijlage 2 - Overzicht van de geheime agenten die onmiddellijk vóór of door het ‘Englandspiel’ in Duitse handen vielen 1452 Lijst van illustraties 1455 Lijst van kaarten 1458 Lijst van tabellen 1458 Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

29.

Boeknummer: 00360   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 10 eerste helft Het laatste Jaar I Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1980)    [dr. L. de Jong] Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 10 eerste helft Het laatste Jaar I Inhoud Hoofdstuk I — D-Day / De Geallieerde doorbraak 1         D-Day 5         Moeizame strijd 13         Oostelijk front 21         Aanslag op Hitler 29         Geallieerde doorbraak 38 Hoofdstuk 2 — Bezet Nederland, zomer '44 52         Dagelijks leven / Duitse druk 59         Panorama der illegaliteit 78         Coördinatie / Wie krijgt hulp uit Engeland? 101         Begin van de spoorwegsabotage 110         Verwarring aan Duitse kant 121 Hoofdstuk 3 - Londen, zomer '44 129         Van Heuven Goedharts eerste weken in Londen 133         Oprichting van het College van Vertrouwensmannen 141         Augustus: een reeks conflicten 145         Positie van het Militair Gezag 157         Wapens voor de illegaliteit 160         Prins Bernhard Bevelhebber der Nederlandse strijdkrachten 163         Maandag 4 september 172 Hoofdstuk 4 — Dolle Dinsdag 175         De NSB’ers op de vlucht 180         De Nederlandse Arbeidsdienst stroomt leeg 199         Alsof er geen bezetter meer was 201         Six en het College van Vertrouwensmannen 209         Acties der illegaliteit 221         Het concentratiekamp Vught ontruimd 230         Nieuws uit Londen 238 Hoofdstuk 5 — Van Dolle Dinsdag tot ‘Market-Garden' 240         De Geallieerde transportcrisis 242         Hitlers besluiten 248         De Wehrmacht zet zich schrap 254         Graven! 260         Roof en terreur 265         Nieuwe opdrachten aan de illegaliteit 273         Raad van Verzet/Knokploegen 276         Top-Driehoek 291         Londen 301         Maastricht bevrijd 305         Opnieuw Londen 308 Hoofdstuk 6 - ‘Market-Garden' / Spoorwegstaking 310         Zondag 17 september 327         Spoorwegstaking 344         Eindhoven / ‘Hell’s Highway’ 360         Nijmegen 366         Arnhem en Oosterbeek 372         Londen 399         Raad van Verzet/Knokploegen 403         Begin van de vernieling der grote havens 409         Is ‘Arnhem’ verraden ? 410         Terugblik 428 Hoofdstuk 7 - De strijd in het Zuiden 432         Zuid-Limburg 439         Ten oosten van de ‘Corridor’ 442         Venlo en Roermond 447         Ten westen van de ‘Corridor’ 460         Zeeland 472         Tussen de grote rivieren 503         Slot/Nederland gesplitst 508 Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

30.

Boeknummer: 00361   Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 10 tweede helft Het laatste Jaar I Oorlog -- Tweede Wereldoorlog, algemeen           (1980)    [dr. L. de Jong] Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 10 tweede helft Het laatste Jaar I Inhoud Hoofdstuk 8 — ‘Londen’ arriveert 515         Militair Gezag - eerste perikelen 517         De Binnenlandse Strijdkrachten krijgen arrestatie-         bevoegdheid 534         ‘Het MG moet alles doen’ 548 Hoofdstuk 9 — Problemen voor het Militair Gezag 553         Het apparaat 561         Oorlogsgebied 567         Voedselnood 580         Verdere transportproblemen / Het energietekort 589         Goederentekort 609         Sociaal-economisch beleid 617         Zuivering 625         Kritiek op het Militair Gezag / Terugblik 648 Hoofdstuk 10 - Politiek in het bevrijde Zuiden 663         ‘Vernieuwing’ 667         Ondernemers en arbeiders 686         De ‘zuilen’ komen terug 691         Terugblik 703 Hoofdstuk 11 — Recrutering / De Stoottroepen 708         Oorlogsvrijwilligers en dienstplichtigen 719         De Stoottroepen 727 Hoofdstuk 12 — Arrestatiebeleid 741         Arrestatieregelingen in oktober en november '44 746         December '44, januari '45: twee maanden vol conflicten 754         De arrestatieregeling voor het nog te bevrijden gebied 783         Het lot der gedetineerden 788         Eerste Tribunalen 807         Slot 809 Hoofdstuk 13 - Regering en Militair Gezag 823         Kruis en de ‘kwartiermakers’ 825         De strijd om het Militair Gezag in Londen 847         Reacties 858         Slot 862 Hoofdstuk 14 — Val van het tweede kabinet Gerbrandy 871         De koningin zoekt bondgenoten 875         Positie van prins Bernhard 886         Een regeling voor het noodparlement? 890         Het kabinet biedt ontslag aan 905 Hoofdstuk 15 — Het derde kabinet-Gerbrandy 925         Gerbrandy zet Burger uit het kabinet 927         De delegatie uit het bevrijde Zuiden 943         Wie wordt formateur? 950         Formatie 959         Reacties / Beoordeling 972         De koningin in het Zuiden 984         Activiteit van het nieuwe kabinet 988 Datumlijst 993 Bijlage: Het tweede en het derde kabinet-Gerbrandy 999 Lijst van illustraties 1001 Lijst van kaarten 1005 Rijksinstituut Voor Oorlogsdocumentatie / Staatsuitgeverij Den Haag;

Uitgebreid zoeken